īram pande mihī Pēlīdae, Dīva, superbī,

trīstia quae miserīs iniēcit fūnera Grāiīs

atque animās fortēs hērōum trādidit Orcō

latrantumque dedit rōstrīs volucrumque trahendōs

illōrum exsanguēs, inhumātīs ossibus, artūs.

cōnfīēbat enim summī sententia rēgis,

ut prīmum tulerant discordia pectora pugnās,

scēptriger Atrīdēs et bellō clārus Achillēs.

quis deus hōs īrā trīstī contendere iussit?

Lātōnae et magnī prōlēs Iovis. ille Pelasgum

īnfēstam rēgī pestem in praecordia mīsit

implicuitque gravī Danaōrum corpora morbō.

nam quondam Chrȳsēs, sollemnī tempora vittā

implicitus, raptae flēvit sōlācia nātae

invīsōsque diēs invīsaque tempora noctis

ēgit et assiduīs implēvit questibus aurās.

postquam nūlla diēs animum maerōre levābat

nūllaque lēnībant patriōs sōlācia flētūs,

castra petit Danaum, genibusque affūsus Atrīdae

per superōs rēgnīque decus miserābilis ōrat

ut sibi causa suae reddātur nāta salūtis.

dōna simul praefert. vincuntur flētibus eius

Myrmidones reddīque patrī Chrȳsēida cēnsent.

sed negat Atrīdēs Chrȳsēnque excēdere castrīs

dēspectā pietāte iubet: ferus ossibus īmīs

haeret amor spernitque precēs damnōsa libīdō.

contemptus repetit Phoebēia templa sacerdōs

squālidaque īnfēstīs maerēns secat unguibus ōra

dīlaceratque comās annōsaque tempora plangit.

mox ubi dēpositī gemitūs lacrimaeque quiērunt,

Fātidicī hīs sacrās compellat vōcibus aurēs:

“quid coluisse mihī tua nūmina, Delphice, prōdest

aut castam vītam multōs dūxisse per annōs?

quidve iuvat sacrōs posuisse altāribus ignēs,

sī tuus externō iam spernor ab hoste sacerdōs?

ēn, haec dēsertae redduntur dōna senectae?

sī grātus tibi sum, sim tē sub vindice tūtus.

aut sī quā, ut luerem sub acerbō crīmine poenās,

īnscius admīsī, cūr ō tua dextera cessat?

posce sacrōs arcūs, in mē tua dērige tēla.

auctor mortis erit certē deus. ecce, merentem

fīge patrem. cūr nāta luit peccāta parentis

atque hostis dūrī patitur miseranda cubīle?”

dīxit. at ille suī vātis prece mōtus acerbīs

lūctibus īnfestat Danaōs pestemque per omnēs

immittit populōs. vulgus ruit undique Grāium

vixque rogīs superest tellūs, vix ignibus āēr,

dēerat ager tumulīs. iam noctis sīdera nōnae

trānsierant decimusque diēs patefēcerat orbem,

cum Danaum procerēs in coetum clārus Achillēs

convocat et causās hortātur pestis inīquae

ēdere Thestoridēn. tunc Calchās nūmina dīvum

cōnsulit et causam pariter fīnemque malōrum

invenit effārīque verēns ope tūtus Achillis

haec aït: “īnfēstī plācēmus nūmina Phoebī

reddāmusque piō castam Chrȳsēida patrī,

sī volumus, Danaī, portūs intrāre salūtis.”

dīxerat. exārsit subitō violentia rēgis.

Thestoridēn dictīs prīmum compellat amārīs

mendācemque vocat. tum magnum incūsat Achillem

inque vicem ducis invictī convīcia suffert.

cōnfremuēre omnēs. tandem clāmōre repressō

cōgitur invītōs aeger dīmittere amōrēs

intāctamque piō reddit Chrȳsēida patrī

multaque dōna super. quam cūnctīs nōtus Ulixēs

impositam puppī patriās dēvēxit ad arcēs

atque iterum ad classēs Danaum sua vēla retorsit.

prōtinus īnfēstī plācantur nūmina Phoebī.

[et prope cōnsūmptae vīrēs redduntur Achīvīs]

nōn tamen Atrīdae Chrȳsēidis excidit ārdor;

maeret et āmissōs dēceptus lūget amōrēs.

mox raptā magnum Brīsēide prīvat Achillem

sōlāturque suōs aliēnīs ignibus ignēs.

at ferus Aeacidēs nūdātō prōtinus ēnse

tendit in Atrīdēn et, nī sibi reddat honestae

mūnera mīlitiae, lētum crūdēle minātur,

nec minus ille parat contrā dēfendere sē ēnse.

quod nisi casta manū Pallas tenuisset Achillem,

turpem caecus amor fāmam līquisset in aevum

gentibus Argolicīs. contemptā vōce minīsque

invocat aequoreae Pēlīdēs nūmina mātris

nē sē Plīsthenidēn contrā patiātur inultum.

at Thetis audītā nātī prece dēserit undās

castraque Myrmidonum iuxtā petit et monet armīs

abstineat dextram ac congressibus; inde per aurās

ēmicat aetheriās et in aurea sīdera fertur.

tunc genibus rēgis sparsīs affūsa capillīs:

“prō nātō veniō genetrīx ēn ad tua supplex

nūmina, summe parēns. ulcīscere mēque meumque

corpus ab Atrīdā; quodsī permittitur illī

ut flammās impūne meī violārit Achillis,

turpiter occiderit superāta libīdine virtūs.”

Iuppiter haec contrā: “trīstēs dēpōne querēlās,

magnī dīva maris, mēcum labor iste manēbit.

tū sōlāre tuī maerentia pectora nātī.”

dīxit. at illa levēs caelī dēlāpsa per aurās

lītus adit patrium grātāsque sorōribus undās.

offēnsa est Iūnō: “tantum”que aït, “optime coniūnx,

Dōride nāta valet, tantum dēbētur Achillī,

ut mihi, quae coniūnx dīcor tua quaeque sorōris

dulce ferō nōmen, dīlēctōs fundere Achīvōs

et Trōum renovāre velīs in proelia vīrēs?

haec ita dōna refers nōbīs? sīc dīligor ā tē?”

tālibus incūsat dictīs īrāta Tonantem

inque vicem summī patitur convīcia rēgis.

tandem interpositō līs Ignipotente resēdit

conciliumque simul genitor dīmittit ab aulā.

intereā sōl ēmēnsō dēcēdit Olympō

et dapibus dīvī cūrant sua corpora largīs.

inde petunt thalamōs iūcundaque dōna quiētis.

nox erat et tōtō fulgēbant sīdera mundō

hūmānumque genus requiēs dīvumque tenēbat,

cum pater omnipotēns Somnum vocat atque ita fātur:

“vāde, age, per tenuēs aurās, lēnissime dīvum,

Argolicīque ducis celerī pete castra volātū

dumque tuō premitur sōpītus pondere dulcī,

haec illī mandāta refer: cum crāstina prīmum

extulerit Tītāna diēs noctemque fugārit,

cōgat in arma virōs incautumque occupet hostem.”

nec mora, Somnus abit levibusque per āera pennīs

dēvolat in thalamōs Agamemnonis. ille sopōre

corpus inundātum lēnī prōstrātus habēbat.

ad quem sīc loquitur cūrārum operumque levātor:

“rēx Danaum, Atrīdā, vigilā et mandāta Tonantis

quae tibi missa simul dēlātus ab aethere portō

accipe. cum prīmum Tītān sē ēmerserit undīs,

fortibus arma iubē sociōs aptāre lacertīs

et petere Īliacōs īnstrūctō mīlite campōs.”

dīxit, et hās repetit per quās modo vēnerat aurās.

intereā lūcem terrīs dedit ignea lampas.

convocat attonitus vīsīs Pelopēius hērōs

in coetum procerēs remque omnibus ōrdine pandit.

cūnctī prōmittunt sociās in proelia vīrēs

hortanturque ducem. quōrum rēx fortia dictīs

pectora collaudāns grātēs agit omnibus aequās.

hīc tunc Thersītēs, quō nōn dēfōrmior alter

vēnerat ad Trōiam nec lingua protervior ūllī,

bella gerenda negat patriāsque hortātur ad ōrās

vertere iter, quem cōnsiliīs illūstris Ulixēs

correptum dictīs scēptrō percussit eburnō.

tum vērō ārdēscit conceptīs lītibus īra.

vix tēlīs caruēre manūs, ad sīdera clāmor

tollitur et cūnctōs pugnandī corripit ārdor.

tandem sollertī prūdentia Nestoris aevō

compressam mītī sēdāvit pectore turbam

admonuitque ducēs dictīs respōnsa recordāns

temporis illīus, quō vīsus in Aulide serpēns

cōnsūmpsit volucrum bis quattuor arbore fētūs

atque ipsam invalidō pugnantem corpore contrā

addidit extrēmō nātōrum fūnere mātrem.

tunc sīc deinde senex: “moneō remonēboque, Achīvī:

in decimō labor est, Calchās quem dīxerat, annō,

quō caderet Danaum victrīcibus Īlion armīs.”

assēnsēre omnēs, laudātur Nestoris aetās

conciliumque simul dīmittitur. arma parārī

dux iubet atque animōs aptārī et corpora pugnae.

postera lūx tacitās ut prīmum dispulit umbrās

et nitidum Tītān radiīs caput extulit undīs,

prōtinus armārī sociōs iubet ācer Atrīdēs

et petere Īliacōs īnstrūctō mīlite campōs.

vōs mihi nunc, Mūsae — quid enim nōn ōrdine nōstis?

nōmina clāra ducum clārōsque referte parentēs

et dulcēs patriās, nam sunt haec mūnera vestra.

dīcāmus quot quisque ratēs ad Pergama dūxit

et coeptum peragāmus opus, sitque auctor Apollō

aspīretque libēns operī per singula nostrō.

Pēneleus prīnceps et bellō Lēitus ācer,

Arcesilāus atrōx Prothoēnorque Cloniusque

Boeōtī deciēs quīnās ēgēre carīnās

et tumidōs validō pulsārunt rēmige flūctūs.

inde Mycēnaeīs Agamemnōn moenibus ortus,

quem sibi bellātrīx dēlēgit Graecia rēgem,

centum ēgit plēnās armātō mīlite puppēs;

et bis trīcēnīs Menelāī nāvibus ārdor

īnsequitur totidemque ferōx Agapēnoris īra.

quōs iuxtā fīdus sollertī pectore Nestor

cōnsiliōque potēns geminā cum prōle suōrum

it ter trīcēnīs mūnītus in arma carīnīs.

at Schedius virtūte potēns et Epistrophus ingēns,

glōria Myrmidonum, saevī duo rōbora bellī,

longa quaterdēnīs sulcārunt aequora prōrīs,

et bis vīcēnās Polypoetēs atque Leonteus

īnstrūxēre ratēs ōrnātās mīlite fortī.

Euryālus Sthenelusque ducēs et fortis in armīs

Tȳdīdēs validō pulsārunt rēmige pontum;

bis quadrāgēnās onerārunt mīlite puppēs.

Ascalaphusque potēns et Ialmenus, ācer uterque,

ter dēnās validō complērunt rēmige nāvēs,

et bis vīcēnās Locrum fortissimus Aiāx

īnstrūxit puppēs totidemque Euhaemone nātus,

quōs iuxtā Grāium mūrus comitātur Achillēs

cum quīnquāgintā māterna per aequora vectus.

Thessalicī iuvenēs Phīdippus et Antiphus ībant

altaque ter dēnīs sulcārunt aequora prōrīs.

et tribus assūmptīs ratibus secat aequora Teucer

Tlēpolemusque novem Rhodius, quōs vīribus ācer

Eumēlus sequitur, minus ūnā nāve profectus.

[quam dūxit Telamōne satus Salamīnius Aiāx]

at Prothous Magnēs Tenthrēdone nātus et ūnā

Euboeae magnīs Elephēnōr fīnibus ortus

Dūlichiusque Megēs, animīsque īnsignis et armīs,

Aetōlā dē gente Thoās Andraemone nātus,

hī quadrāgēnās omnēs dūxēre carīnās.

et bis sex Ithacī nāvēs sollertia dūxit,

quem sequitur totidem ratibus Telamōnius Aiāx,

ēgregiā virtūte potēns. simul horrida Gūneus

īre bis ūndēnīs temptābat in arma carīnīs.

Īdomeneus et Mērionēs, Crētaeus uterque,

bis quadrāgēnīs mūnītī nāvibus ībant;

et totidem puppēs clārā dē gente Menestheus

dūxit Athēnaeus, quot vīribus ambit Achillēs.

Amphimachusque ferōx et Thalpius, Ēlide nātī,

et clārā virtūte Polyxenus atque Diōrēs,

hī bis vīcēnās onerārunt mīlite puppēs.

Prōtesilāus agit totidem fortisque Podarcēs

īnstrūctās puppēs, quot dūxit Oīleus Aiāx;

et septem Poeante satus tulit arma carīnīs,

quem sequitur iuxtā Podalīrius atque Machāōn,

altaque ter dēnīs sulcārunt aequora prōrīs.

hīs ducibus Grāiae Trōiāna ad lītora puppēs

bis septem vēnēre minus quam mīlle ducentae.

iamque citī appulerant classēs campōsque tenēbant

cum pater ad Priamum mittit Sāturnius Īrim,

quae doceat fortēs vēnisse ad bella Pelasgōs.

nec mora, continuō iussū capit arma parentis

Prīamidēs Hector tōtamque in proelia pūbem

festīnāre iubet portīsque agit agmen apertīs.

cui fulgēns aurō cassis iuvenīle tegēbat

omnī parte caput, mūnībat pectora thōrāx

et clipeus laevam, dextram decorāverat hasta

ōrnābatque latus mucrō; simul alta nitentēs

crūra tegunt ocreae, quālēs decet Hectoris esse.

hunc sequitur fōrmā melior, tunc fortis in armīs,

bellī causa Paris, patriae fūnesta ruīna,

Dēiphobusque Helenusque simul fortisque Polītēs

et sacer Aenēās, Veneris certissima prōlēs,

Archelochusque Acamāsque ferōx Antēnore crētī;

necnōn et prōlēs generōsa Lycāonis ībat

Pandarus et magnae Glaucus virtūtis in armīs,

Amphīusque et Adrastus et Āsius atque Pylaeus.

ībat et Amphimachus Nastēsque, īnsignis uterque,

magnanimīque ducēs Odiusque et Epistrophus ingēns,

Euphēmusque ferōx clārusque aetāte Pyraechmēs,

cum quibus et Mesthlēs atque Antiphus et bonus armīs

Hippothous vēnēre Acamāsque et Pīrous ūnā,

Arsinoōque satī Chromiusque atque Ennomus, ambō

flōrentēs aetāte virī, quōs Phorcus et ingēns

Ascanius sequitur, simul et Iovis inclita prōlēs

Sarpēdōn clārāque satus tellūre Coroebus.

hīs sē dēfendit ducibus Neptūnia Trōia

vīcissetque dolōs Danaum, nī fāta fuissent.

iamque duae stābant aciēs fulgentibus armīs,

cum Paris, exitium Trōiae fūnestaque flamma,

armātum adversō Menelāum ex agmine cernit

sēque velut vīsō perterritus angue recēpit

ad sociōs āmēns. quem postquam turpiter Hector

cōnfūsum terrōre videt: “ō dēdecus,” inquit,

“aeternum patriae generisque īnfāmia nostrī,

terga refers? at nōn dubitābās hospitis ōlim

expugnāre torōs, cuius nunc dēfugis arma

vimque timēs. ubi sunt vīrēs, ubi cognita nōbīs

lūdōrum quondam variō in certāmine virtūs?

hīc animōs ostende tuōs. nihil adiuvat armīs

nōbilitās fōrmae. dūrō Mārs mīlite gaudet.

dum iaceās in amōre tuō, nōs bella gerēmus

scīlicet et nostrum fundēmus in hoste cruōrem.

aequius adversīs tēcum concurrat in armīs

impiger Atrīdēs, spectet Danaumque Phrygumque

dēpositīs populus tēlīs. vōs, foedere iūnctō,

adversās cōnferte manūs, dēcernite ferrō.”

dīxit. quem contrā paucīs Priamēius hērōs:

“quid nimis indignīs,” inquit, “mē vōcibus urgēs,

ō patriae, germāne, decus? nam nec mihi coniūnx

prāvaque luxuria est potior virtūtis honōre

nec vīrēs temptāre virī dextramque recūsō,

dummodo victōrem coniūnx cum pāce sequātur.”

dicta refert Hector; placuit sententia Grāiīs.

prōtinus accītur Priamus sacrīsque perāctīs

foedera iunguntur. post haec discēdit uterque

dēpositīs populus tēlīs campusque patēscit.

intereā tōtō prōcēdit ab agmine Trōum

pulcher Alexander, clipeōque īnsignis et hastā.

quem contrā paribus fulgēns Menelāus in armīs

cōnstitit et, “tēcum mihi sint certāmina,” dīxit,

“nec longum nostrā laetābere coniuge, quam tē

mox rapuisse gemēs, tantummodo Iuppiter adsit.”

dīxit, et adversum sē concitat ācer in hostem.

ille virum fortī venientem reppulit ictū

sēque gradū celerī recipit longēque frementem

hastam deinde iacit, quam dēvītāvit Atrīdēs

inque vicem missō fīxisset corpora tēlō

praedōnis Phrygiī, nī vāstum ferrea pectus

tēxisset lōrīca virī septemplice tergō.

īnsequitur iuxtā clāmor; tum adversus uterque

cōnstitit et galeam galeā terit et pede plantam

coniungit strīdetque mucrō mucrōne coruscō;

[corpus collēctum tegitur fulgentibus armīs.]

nōn aliter fortēs nitidā dē coniuge taurī

bella gerunt vāstīsque replent mūgītibus aurās.

atque diū rigidō captābant corpora ferrō,

cum memor Atrīdēs raptae sibi coniugis īnstat

Dardaniumque premit iuvenem. mox ēnse rigente

cēdentem retrō dum dēsuper appetit hostem,

splendidus extrēmās galeae percussus ad ōrās

dissiluit mucrō; gemuērunt agmina Grāium.

tum vērō ārdēscit, quamvīs manus ēnse carēbat,

et iuvenem arrēptā prōsternit casside victor

ad sociōsque trahit, quem nī cālīgine caecā

tēxisset Cytherēa virum subiectaque mentō

fortia rūpisset laxātīs vincula nōdīs,

ultimus ille diēs Paridī foret. abstrahit aurō

fulgentem galeam sēcum Menelāus et ārdēns

in mediōs mittit procerēs rūrsumque recurrit

et magnam validīs contorsit vīribus hastam

in clādem Phrygiī, sua quem Venus ēripit hostī

et sēcum in thalamōs dēfert testūdine cultōs.

ipsa dehinc Helenam mūrīs arcessit ab altīs

Dardaniōque suōs Paridī dēdūcit amōrēs.

quem tālī postquam cōnspexit vōce locūta est:

“vēnistī mea flamma, Paris, superātus ab armīs

coniugis antīquī? vīdī puduitque vidēre,

arreptum cum tē traheret violentus Atrīdēs

Īliacōque tuōs foedāret pulvere crīnēs.

nostraque — mē miseram! — timuī nē Dōricus ēnsis

ōscula discuteret; tōtus mihi, mente revīnctā,

fūgerat ōre color sanguisque relīquerat artūs.

quis tibi cum saevō contendere suāsit Atrīdā?

an nōndum vaga fāma tuās pervēnit ad aurēs

dē virtūte virī? moneō nē rūrsus inīquē

illius tua fāta velīs committere dextrae.”

dīxit, tum largīs perfūdit flētibus ōra.

trīstis Alexander: “nōn mē superāvit Atrīdēs,

ō meus ārdor,” aït, “sed castae Palladis īra.

mox illum nostrīs succumbere turpiter armīs

aspiciēs aderitque meō Cytherēa labōrī.”

post haec amplexū per mūtua corpora iūnctō

incubuit membrīs Cygnēidos; illa solūtō

accēpit flammās gremiō Trōiaeque suāsque.

intereā tōtō Menelāus in agmine Trōum

quaerit Alexandrum victorque hūc fertur et illūc.

quem frāter sociās acuēns in bella catervās

adiuvat et fortī pulsōs Phrygas increpat ōre

servārīque iubet lēgēs Helenamque reposcit.

dumque inter sēsē procerēs certāmen habērent,

concilium omnipotēns habuit rēgnātor Olympī

* * *

foederaque intentō turbāvit Pandarus arcū,

tē, Menelāe, petēns; laterīque volātile tēlum

incidit et tunicam ferrō squāmīsque rigentem

dissecat. excēdit pugnā gemebundus Atrīdēs

castraque tūta petit, quem doctus ab arte paternā

Paeoniīs cūrat iuvenis Podalīrius herbīs,

itque iterum in caedēs horrendaque proelia mittit.

armāvit fortēs Agamemnonis īra Pelasgōs

et dolor in pugnam cūnctōs commūnis agēbat.

bellum ingēns oritur multumque utrimque cruōris

funditur et tōtīs sternuntur corpora campīs

inque vicem Trōumque cadunt Danaumque catervae

nec requiēs datur ūlla virīs: sonat undique Māvors

tēlōrumque volant cūnctīs ē partibus imbrēs.

occidit Antilochī rigidō dēmersus in umbrās

ēnse Thalȳsiadēs optātaque lūmina linquit.

inde manū fortī Grāiōrum terga prementem

occupat Anthemiōne satum Telamōnius Aiāx

et praedūrātō trānsfīxit pectora tēlō.

purpuream vomit ille animam cum sanguine mixtam,

ōra rigat moriēns. tum magnīs Antiphus hastam

vīribus adversum cōnātus corpore tōtō

torquet in Aeacidēn; tēlumque errāvit ab hoste

inque hostem cecidit, trānsfīxit et inguina Leucon.

concidit īnfēlīx prōstrātus vulnere fortī

et carpit viridēs moribundus dentibus herbās.

impiger Atrīdēs cāsū commōtus amīcī

Dēmocoonta petit tēlōque adversa trabālī

tempora trānsadigit vāgīnāque horridus ēnsem

ēripit. ille suīs moriēns resupīnus in armīs

concidit et terram moribundō vertice pulsat.

iamque Amaryncīdēn saxī dēiēcerat ictū

Pīrous Imbrasidēs dederatque silentibus umbrīs;

dumque avidus praedae iuvenem spoliāre parābat,

dēsuper hasta venit dextrā lībrāta Thoantis

perque virī scapulās animōsaque pectora trānsit.

in vultūs ruit ille suōs calidumque cruōrem

ōre vomit strātusque super sua palpitat arma.

sanguine Dardaniī mānābant undique campī,

mānābant amnēs passim. pugnābat ubīque

immixtīs ārdēns ambōrum exercitus armīs

et modo Trōiānīs virtūs, modo crēscit Achīvīs,

laetaque per variōs petitur victōria cāsūs.

hīc postquam Danaum longē cēdentia vīdit

agmina Tȳdīdēs tumidumque incrēscere Mārtem,

in mediās aciēs, quā plūrimus imminet hostis,

irruit et versās prōsternit caede phalangās.

hūc illūc ēnsemque ferōx hastamque coruscat.

bellica Pallas adest flagrantiaque ignibus arma

adiuvat atque animōs iuvenī vīrēsque ministrat.

ille, boum velutī vīsō grege saeva leaena,

quam stimulat ieiūna famēs, ruit agmina contrā

et prōstrāta necat vēsānō corpora dente,

sīc ruit in mediōs hostēs Calydōnius hērōs,

virginis armigerae monitīs et nūmine tūtus.

conversī dant terga Phryges, fugientibus ille

īnstat et exstrūctōs morientum calcat acervōs.

dumque furit sternitque virōs, videt ecce Darētis

adversō stantēs furibundus in agmine nātōs,

Phēgeaque Īdaeumque simul; quem cuspide Phēgeus

occupat ante gravī, sed vulnera dēpulit umbō

vītātumque solō ferrum stetit. haud mora, tōtīs

ingentem torquet Tȳdīdēs vīribus hastam

trānsadigitque virī pectus: pars cuspidis ante

ēminet et prōdit scapulīs pars altera fossīs.

hunc ubi fundentem calidum dē pectore flūmen

versantemque oculōs animamque per ōra vomentem

cōnspexit frāter, strictō celer advolat ēnse

germānīque cupit fātōrum exsistere vindex.

sed neque vim saevī nec fortia sustinet arma

Tȳdīdae contrāque tamen dēfendere temptat.

ut volucris, discerpta suī cum corpora nātī

accipitrem laniāre videt nec tendere contrā,

auxilium neque ferre suō valet ānxia nātō

quodque potest, levibus plaudit sua pectora pennīs,

sīc hostem Īdaeus germānī caede superbum

spectat atrōx miserōque nequit succurrere frātrī

et, nisi cessisset, dextrā cecidisset eādem.

nec minus in Teucrōs armīs furit alter Atrīdēs

īnsequiturque aciēs et ferrō fūnera miscet.

obvius huic fātīs occurrit ductus inīquīs

īnfēlīx Odius, quem iactae cuspidis ictū

sternit et ingentī scapulās trānsverberat hastā.

hinc petit Īdomeneus adversā ex parte ruentem

Maeonidēn Phaestum, cuius post fūnera laetus

et Strophiō genitum Stygiās dēmittit ad umbrās.

Mērionēs Phereclum lībrātā percutit hastā

Pēdaeumque Megēs. tum vāstīs horridus armīs

Eurypylus gladiō venientem Hypsēnora fundit

et pariter vītā iuvenem spoliāvit et armīs.

parte aliā volitat sinuōsō Pandarus arcū

Tȳdīdēnque oculīs immēnsa per agmina quaerit;

quem postquam Trōum sternentem corpora vīdit,

horrida contentō dērēxit spīcula cornū

et summās umerī dēstringit acūmine partēs.

tum vērō ārdēscit iuvenis Calydōnius īrā

in mediāsque aciēs animōsī mōre leōnis

fertur et Astynoum, magnum quoque Hypīrona fundit,

comminus hunc gladiō, iaculō ferit ēminus illum.

inde premit Polyīdon Abantaque cuspide fortī

et nōtum bellō Xanthum vāstumque Thoōnem.

post hōs īnfēstus Chromiumque et Echemmona tēlō

prōturbat celerī pariterque ad Tartara mittit.

tū quoque Tȳdīdae prōstrātus, Pandare, dextrā

occidis, īnfēlīx, acceptō vulnere trīstī,

dextera quā nāris frontī coniungitur īmae.

dissipat et cerebrum galeae cum parte revulsum

ossaque cōnfossa spargit Tȳdīdeus ēnsis.

iamque manum Aenēās simul et Calydōnius hērōs

contulerant, iactīs inter sē comminus hastīs.

undique rīmābant inimīcō corpora ferrō,

et modo cēdēbant retrō, modo deinde coībant.

postquam utrīque diū steterant nec vulnera magnus

quā daret īnfēstō Tȳdīdēs ēnse vidēbat,

saxum ingēns mediō quod forte iacēbat in agrō,

bis sēnī quod vix iuvenēs tellūre levārent,

sustulit et magnō cōnāmine mīsit in hostem.

ille ruit prōstrātus humī cum fortibus armīs,

quem Venus aetheriās genetrīx dēlāpsa per aurās

accipit et nigrā corpus cālīgine condit.

nōn tulit Oenīdēs animō nebulāsque per ipsās

fertur et in Venerem flagrantibus irruit armīs,

et neque quem dēmēns ferrō petat īnspicit ante

caelestemque manum mortālī vulnerat hastā.

icta petit caelum terrīs Cytherēa relictīs

atque ibi sīdereae queritur sua vulnera mātrī.

Dardanium Aenēān servat Trōiānus Apollō

accenditque animōs iterumque ad bella redūcit.

undique cōnsurgunt aciēs et pulvere caelum

conditur horrendīsque sonat clāmōribus aether.

hīc alius rapidō dēiectus in aequora currū

prōteritur pedibusque simul calcātur equōrum

atque alius volucrī trāiectus corpora tēlō

quadrupedis tergō prōnus ruit. illius ēnse

dēiectum longē caput ā cervīce cucurrit;

hic iacet exanimis fūsō super arma cerebrō.

sanguine mānat humus, campī sūdōre madēscunt.

ēmicat intereā Veneris pulcherrima prōlēs

dēnsaque Grāiōrum premit agmina nūdaque lātē

terga metit gladiō fūnestaque proelia miscet.

nec cessat spēs ūna Phrygum, fortissimus Hector,

sternere caede virōs atque agmina vertere Grāium.

ut lupus in campīs pecudēs cum vīdit apertīs,

nōn āctor gregis ipse, comes nōn horrida terret

turba canum; fremit ēsuriēns et neglegit omnēs

in mediōsque gregēs avidus ruit, haud secus Hector

invādit Danaōs et territat ēnse cruentō.

dēficiunt Grāiōrum aciēs, Phryges ācrius īnstant

attolluntque animōs. geminat victōria vīrēs.

ut vīdit sociōs īnfēstō cēdere Mārte,

rēx Danaum sublīmis equō volat agmina circum

hortāturque ducēs animōsque in proelia firmat.

mox ipse in mediōs audāx sē prōripit hostēs

oppositāsque aciēs strictō dīverberat ēnse.

ut Libycus cum forte leō procul agmina vīdit

laeta boum passim viridēs errāre per herbās,

attollit cervīce iubās sitiēnsque cruōris

in mediam ērēctō contendit pectore turbam,

sīc ferus Atrīdēs adversōs fertur in hostēs

īnfēstāsque Phrygum prōturbat cuspide turmās.

virtūs clāra ducis vīrēs accendit Achīvum

et spēs exacuit languentia mīlitis arma.

funduntur Teucrī, Danaī laetantur ovantēs.

tandem hīc Aenēān immissō tendere currū

cōnspicit Atrīdēs. strictō concurrere ferrō

comparat et iaculum quantīs furor ipse movēbat

vīribus intorquet, quod dētulit error ab illō

pectus in aurīgae stomachōque īnfīgitur altō.

ille ruēns ictū media inter lōra rotāsque

volvitur et vītam calidō cum sanguine fundit.

ingemit Aenēās currūque animōsus ab altō

dēsilit et validō Crēthōnaque comminus ictū

Orsilochumque ferit, quōrum post fūnera vīctus

Paphlagonum ductor Menelāī concidit armīs,

Antilochīque Mydōn. post hōs Iovis inclita prōlēs

Sarpēdōn bellum fūnestaque proelia miscet.

quem contrā īnfēlīx nōn aequīs dīmicat armīs

Tlēpolemus magnō satus Hercule, sed neque vīrēs

hunc servāre patris nec tot potuēre labōrēs

quīn caderet tenuemque daret dē corpore vītam.

saucius ēgreditur mediō certāmine bellī

Sarpēdōn fraudisque subit commentor Ulixēs

et septem iuvenum fortissima corpora fundit.

hinc pugnat patriae columen Māvortius Hector,

illinc Tȳdīdēs. sternuntur utrimque virōrum

corpora per campōs et sanguine prāta rigantur.

pugnat bellipotēns castā cum Pallade Māvors

ingentemque movet clipeum, quem sāncta virāgō

ēgit et extrēmā percussum cuspide caedit

attonitumque simul caelum petere inde coēgit.

hīc ille aetheriō queritur sua vulnera rēgī

saucius et magnī genitōris iūrgia suffert.

intereā magnīs Acamantem vīribus Aiāx

interimit vāstumque capit Menelāus Adrastum

et rapit ad classēs manibus post terga revīnctīs,

ut vī dēdūcat laetōs ex hoste triumphōs.

incumbunt Danaī, cēdit Trōiāna iuventūs

tergaque nūda tegit. sēnsit Māvortius Hector

prō Danaīs pugnāre deōs validāsque suōrum

virginis armigerae subdūcī nūmine vīrēs

continuōque petit mūrōs Hecubamque vocārī

imperat et dīvae plācārī nūmina suādet.

prōtinus armātās innūptae Palladis arcēs

Īliadēs subeunt. fēstīs altāria sertīs

exōrnant caeduntque sacrās ex mōre bidentēs.

dumque precēs Hecubē supplex ad templa Minervae

prō cārīs genetrīx nātīs et coniuge fundit,

intereā Glaucus strictō dēcernere ferrō

cum Diomēde parat nōmenque genusque rogantī

quī sit et unde, ferus magnīs cum vīribus hastam

mittere temptābat. temptantī Aetōlius hērōs:

“quō ruis?” exclāmat, “quae tē, scelerāte, furentem

mēns agit imparibus mēcum concurrere tēlīs?

hospitis arma vidēs, Veneris quī vulnere dextram

perculit et summō pupugit certāmine Mārtem.

pōne trucēs animōs īnfēstaque tēla coercē.”

post haec inter sē positō certāmine pugnae

commūtant clipeōs īnimīcaque proelia linquunt.

colloquium petit intereā fīdissima coniūnx

Hectoris Andromachē parvumque ad pectora nātum

Astyanacta tenet. cuius dum maximus hērōs

ōscula parva petit, subitō perterritus īnfāns

convertit timidōs māterna ad pectora vultūs

terribilemque fugit galeam cristamque comantem.

utque caput iuvenis positō dētēxerat aere,

prōtinus īnfantem geminīs amplectitur ulnīs

attollēnsque manūs: “precor, ō pater optime,” dīxit,

“ut meus hic prō quō tua nūmina nātus adōrō

virtūtēs patriās prīmīs imitētur ab annīs.”

haec aït et portīs aciēs petit ācer apertīs,

ūnā deinde Paris. postquam in certāmina ventum est,

prōtinus in medium prōcēdit maximus Hector

Grāiōrumque ducēs invictīs prōvocat armīs.

nec mora, continuō fraudis commentor Ulixēs

et ferus Īdomeneus et nōtus gente paternā

Mērionēs Grāiumque simul dux ācer Atrīdēs

Aiācēsque duo et clārīs speciōsus in armīs

Eurypylus magnōque Thoās Andraemone nātus

quīque manum Veneris violāvit vulnere trīstī

prōcēdunt; aberat nam Trōum terror Achillēs

et citharā dulcī dūrum lēnībat amōrem.

ergō ubi dēiectīs aurātam rēgis Atrīdae

sortibus in galeam magnus prōcesserat Aiāx,

prīncipiō iactīs committunt proelia tēlīs.

mox rigidōs stringunt ēnsēs et fortibus armīs

dēcernunt partēsque oculīs rīmantur apertās

et modo terga petunt, dūrōs modo fortibus ictūs

dēpellunt clipeīs. ingēns ad sīdera clāmor

tollitur et vāstīs implētur vōcibus āēr.

nōn sīc saetigerī exacuunt fervōribus īrās

pectoribusque fremunt vāstīs, mox dentibus uncīs

alternī lībrant gladiōs et vulnera miscent]

fortia terga petunt spūmantque per ōra vicissim.

fūmiferae nūbēs concrētaque fulgura et ignēs

iactantur magnōque implentur murmure silvae.

[tālēs Prīamidēs ārdorque Aiācis in armīs]

tandem animīs tēlōque furēns Telamōnius Aiāx

īnsignem bellō petit Hectora, quāque patēbat

nūda virī cervīx, fulgentem dērigit ēnsem.

ille ictum celerī praevīdit callidus āstū

tergaque summīsit ferrumque umbōne repellit.

sed levis extrēmās clipeī perlābitur ōrās

ēnsis et exiguō cervīcem vulnere lībat.

ācrius impugnāns rūrsus cōnsurgit in hostem

Prīamidēs nec iam ferrō Telamōne creātum,

sed magnō saxī iactū petit. at ferus Aiāx

ingentem clipeō septemplice reppulit ictum

et iuvenem saxō percussum sternit eōdem.

quem levat exceptum Grāiīs inimīcus Apollō

integratque animum; iam rūrsus ad arma coībant

stringēbantque iterum gladiōs, cum fessus in undās

coeperat igniferōs Tītān immergere currūs

noxque subīre polum. iuxtā mittuntur, utrōsque

quī dirimant ā caede virōs, nec sēgnius illī

dēpōnunt animōs. tunc bellō maximus Hector:

“quae tē terra virum, quī tē genuēre parentēs?

vīribus es prōlēs generōsa atque inclita,” dīxit.

at contrā sē ferre parat Telamōnius Aiāx:

“Hēsionā dē mātre vidēs Telamōne creātum;

nōbilis est domus et fāmā generōsa propāgō.”

Hector, ut Hēsionae nōmen cāsūsque recordāns:

“absistāmus,” aït, “sanguis commūnis utrīque est,”

et prior Aeacidēn aurātō mūnerat ēnse

inque vicem, quō sē bellātor cīnxerat Aiāx,

accipit īnsignem variō caelāmine balteum.

post haec extemplō Grāium Trōumque catervae

discēdunt caelumque tegit nox ātra tenebrīs.

implentur dapibus largīs Bacchīque liquōre

atque avidī placidō trādunt sua corpora somnō.

postera cum prīmum stēllās Aurōra fugārat,

in coetum vēnēre Phryges. tunc maximus Hector

cum sociīs memorāns hesternae fūnera caedis

suādet ut invictīs Helenē reddātur Achīvīs

praedaque quae dūrōs Menelāī mulceat ignēs;

idque placet cūnctīs. tunc saevō missus Atrīdae

pertulit Īdaeus Trōum mandāta; neque ille

aut animum praedae aut dictīs accommodat aurēs;

ultrō etiam castrīs Īdaeum excēdere iussit.

pāruit is monitīs iterumque ad castra reversus

Trōica contemptum dūrō sē reddit ab hoste.

intereā Danaī cōnfūsī caede suōrum

ingentēs strūxēre pyrās collēctaque passim

fortia trādidērunt sociōrum corpora flammīs.

tum renovant fossās et vallum rōbore cingunt.

ut nitidum Tītān radiīs patefēcerat orbem,

convocat in coetum superōs Iovis et monet omnēs

nē contrā sua dicta velint contendere dīvī.

ipse per aetheriās caelī dēlābitur aurās

umbrōsīsque simul cōnsēdit montibus Īdae.

inde aciēs videt Īliacās dextrāque potentī

sustinet aurātās aequātō pondere lancēs

fātaque dūra Phrygum cāsūsque expendit Achīvum

et Grāium clādēs gravibus praeponderat armīs.

intereā Danaōs ingentī concitus īrā

Prīamidēs agit et tōtīs gravis imminet armīs,

ūnum quippe decus Phrygiae. turbantur Achīvī

Dōricaque ingentī complentur castra tumultū.

hortātur sociōs mūrīs inclūsus Atrīdēs

languentēsque animōs iuvenum in certāmina firmat.

prīnceps Tȳdīdēs ārdentibus ēmicat armīs

per mediōsque hostēs immānī turbine fertur.

hīc illī occurrit fātīs Agelāus inīquīs,

tēlum immāne manū quatiēns, quem maximus hērōs

occupat et dūrō medium trānsverberat ēnse.

hinc Phrygas Aiācis vāstīs prōtēctus in armīs

Teucer agit spargitque levēs in terga sagittās.

Gorgythiōna ferum lētālī vulnere fundit.

mox aliās aciēs petit aurīgamque superbī

Hectoris obtruncat, quem saxō Trōius hērōs

occupat excussōque incautum prōterit arcū.

ast illum fīdī rapiunt dē caede sodālēs

prōstrātumque levant. ruit undique turbidus Hector,

adversāsque aciēs īnfēstā cuspide terret.

sē rūrsus Danaī turbātī caede suōrum

convertunt iterumque levēs in castra catervae

cōnfugiunt portāsque obiectō rōbore firmant.

at Phryges obsīdunt inclūsōs aggere Grāiōs

excubitūque premunt mūrōs flammīsque corōnant.

cētera per campōs sternunt sua corpora pūbēs

indulgentque merō, cūrāsque animōsque resolvunt.

attonitī Danaum procerēs discrīmine tantō

nec dapibus relevant animōs nec corpora cūrant,

sed miserī sua fāta gemunt. mox Nestore pulsī

lēgātōs mittunt dextramque hortantur Achillis

ut ferat auxilium miserīs. Thetidēius hērōs

nec Danaum capit aure precēs nec mūnera rēgis

ūlla referre cupit; nōn illum redditus ignis

aut intācta suō Brīsēis corpore mōvit.

irrita lēgātī referunt respōnsa Pelasgīs.

[et dapibus cūrant animōs lēnīque sopōre]

alterius tenebrae tardē lābentibus astrīs

* * *

restābatque super tacitae pars tertia noctis,

cum Danaum iussū castrīs Aetōlius hērōs

ēgreditur sociumque sibī dēlēgit Ulixem,

quī sēcum tacitae sublūstrī noctis in umbrā

scrūtētur studiō quae sit fīdūcia Trōum

quidve agitent quantāsve parent in proelia vīrēs.

dumque iter horrendum loca pernoctāta paventēs

carpēbant, venit ecce Dolōn, quem Trōia pūbēs

mīserat, ut Danaum sollertī pectore vīrēs

perspiceret sēnsūsque ducum plēbisque referret.

quem procul ut vīdit socius Diomēdis Ulixēs,

abdiderunt occultantēs sua corpora fūrtim

post dēnsōs fruticēs, dum spē percussus inānī

Trōs Eumēdiadēs cursū praecēderet illōs,

nē facile oppressus gressum in sua castra referret.

post ubi trānsierat fīdēns animōque manūque,

prōsiluēre virī iuvenemque ēvādere cursū

cōnantem capiunt ferrōque manūque minantur.

ille timōre pavēns: “vītam concēdite,” dīxit,

“hoc ūnum satis est. quodsī perstātis in īrā,

quanta ex morte meā capiētis praemia laudis?

at sī cūr veniam tacitīs exquīritis umbrīs:

maxima Trōia mihī currum prōmīsit Achillis

sī vestrās cēpisset opēs. haec dōna secūtus

in dubiōs cāsūs, cōram quod cernitis ipsī,

īnfēlīx cecidī. nunc vōs per nūmina dīvum,

per mare, per Dītis flūctūs obtestor opācī,

nē rapere hanc animam crūdēlī caede velītis.

haec prō concessā referētis dōna salūte:

cōnsilium Priamī rēgis remque ōrdine gentis

expediam Phrygiae.” postquam quid Trōia parāret

cognōvēre virī, faucēs mucrōne reclūsō

dētrūdunt iuvenis. post haec tentōria Rhēsī

intrant atque ipsum somnō vīnōque sepultum

obtruncant spoliantque virum fūsōsque per herbam

exanimant sociōs. tum trīstī caede perāctā

praedā umerōs onerant, multō et candōre nitentēs

Thrācas equōs rapiunt, quōs nec praecēderet Eurus

nec posset volucrī cursū superāre sagittā.

inde iterum Argolicās prīmae sub tempore lūcis

ad classēs redeunt, quōs Nestoris accipit aetās

ac recipit portīs. postquam sua castra tenēbant,

facta ducī referunt. laudat Pelopēius hērōs,

fessaque iūcundae trādunt sua membra quiētī.

lūx exorta virōs in prīstina bella remīsit

īnstaurantque animōs recreātō mīlite pugnae

Dardanidum Danaumque ducēs. volat undique nūbēs

tēlōrum et ferrō ferrum sonat, undique mixtīs

inter sē strīdent mucrōnibus. īnstat utrimque

dēnsa aciēs mixtusque fluit cum sanguine sūdor.

tandem ferventī Danaum rēx concitus īrā

Antiphon ingentī prōstrātum vulnere fundit

Pīsandrumque simul frātremque ad bella ruentem

Hippolochum; post hōs gladiō petit Īphidamanta.

hīc rēgis dextram iaculō ferit; ille dolōre

ācrior acceptō fugientem Antēnore nātum

persequitur trāxitque ferōx cum vulnere poenās.

Hector tunc pugnae subit ācrī concitus īrā

Prīamidēs et percussōs agit undique Grāiōs.

nec Paris hostīlēs cessat prōsternere turmās

Eurypylīque femur contentō vulnerat arcū.

incumbunt Trōes, fugiunt in castra Pelasgī

vīribus exhaustīs et vāstīs undique firmant

ōbicibus mūrōs. tum saxō Mārtius Hector

perfringit portās ferrātaque rōbora laxat.

irrumpunt aditūs Phryges atque in līmine prīmō

restantēs sternunt Grāiōs vāllōque catervās

dēturbant, aliī scālās in moenia poscunt

et iaciunt ignēs. praebet victōria vīrēs.

dē mūrīs pugnant Danaī turrēsque per altās.

saxa volant, subeunt āctā testūdine Trōes

ascenduntque aditūs et portīs vīribus īnstant.

turbātī fugiunt omnēs iam castra Pelasgī

et scandunt puppēs. urget Trōiāna iuventūs

tēlaque crēbra iacit. resonat clāmōribus aether.

Neptūnus vīrēs Danaīs animumque ministrat.

pugna ingēns oritur. furit istinc hostis et illinc.

Īdomenei dextrā cadit Āsius; Hector atrōcem

Amphimachum obtruncat, necnōn occumbit in armīs

Anchīsae gener Alcathous, quem fūderat ēnse

magnanimus ductor Rhytieus. tunc fervidus hastā

Dēiphobus ferit Ascalaphum mergitque sub undās.

Hector ubīque ferus violentō pectore saevit,

quem saxō ingentī percussum maximus Aiāx

dēpulit et tōtō prōstrātum corpore fūdit.

concurrit Trōiāna manus iuvenemque vomentem

sanguineōs flūctūs Xanthī lāvēre fluentis.

inde iterum ad pugnam redeunt; fit maxima caedēs

ambōrum et mānat tellūs īnfecta cruōre.

Pōlydamās validō Prothoēnora percutit ictū,

Archelochumque Antēnoridēn Telamōnius Aiāx,

Boeōtumque Acamās Promachum, quem sternit atrōcis

Pēneleī dextra. inde cadit Priamēia pūbēs

[ācrius īnsurgunt Trōēs ad Achaica bella

īnstaurantque manūs, cēdit Pelopēia pūbēs]

pulsa metū vallumque et mūrōs aggere saeptōs

trānsiliunt, aliī fossās volvuntur in ipsās.

advolat intereā Danaum metus, impiger Hector.

cōnfugiunt iterum ad classēs Agamemnonis ālae

atque inde adversīs prōpellunt vīribus hostem.

fit pugna ante ratēs. saevit Māvortius Hector

et poscit flammās tōtamque incendere classem

apparat. huic validīs obsistit vīribus Aiāx,

stāns prīmā in puppī, clipeōque incendia saeva

sustinet et sōlus dēfendit mīlle carīnās.

hinc iaciunt Danaī rōbustae cuspidis hastās,

illinc ārdentēs taedās Phryges undique iactant;

per vāstōs sūdor pugnantum dēfluit artūs.

nōn valet ulterius clādem spectāre suōrum

Patroclus subitōque armīs mūnītus Achillis

prōvolat et falsā conterret imāgine Trōas.

quī modo turbābant Danaōs animōque fremēbant,

nunc trepidī fugiunt; fugientibus imminet ille

perturbatque ferōx aciēs vāstumque per agmen

sternit et ingentī Sarpēdona vulnere fundit

et nunc hōs cursū nunc illōs praeterit ārdēns

proeliaque horrendī sub imāgine versat Achillis.

quem postquam sociās miscentem caede catervās

turbantemque aciēs respexit fervidus Hector,

tollit atrōx animōs vāstīsque immānis in armīs

occurrit contrā magnōque haec increpat ōre:

“hūc, age, hūc converte gradum, fortissime Achillēs!

iam nōscēs ultrīx quid Trōica dextera possit

et quantum in bellō valeat fortissimus Hector.

nam licet ipse suīs Māvors tē prōtegat armīs,

invītō tamen haec perimet tē dextera Mārte.”

ille silet spernitque minās animōsaque dicta,

ut quem mentītur vērus crēdātur Achillēs.

tunc prior intorquet collēctīs vīribus hastam

Dardanidēs, quam prōlāpsam celerī excipit ictū

Patroclus redditque vicēs et, mūtua dōna,

obicit et saxum ingentī cum pondere missum

quod clipeō excussum viridī tellūre resēdit.

tunc rigidōs stringunt ēnsēs et comminus armīs

inter sē miscent, dōnec Trōiānus Apollō

mentītōs vultūs simulātī pandit Achillis

dēnūdatque virum, quem bellō maximus Hector

pugnantem, falsīs postquam dēprēndit in armīs,

irruit et iuvenem nūdātō pectore ferrō

trāicit et victō Vulcānia dētrahit arma.

vindicat exstīnctī corpus Telamōnius Aiāx

oppositōque tegit clipeō. Priamēia pūbēs

laetitiā exsultat, Danaī sua vulnera maerent.

intereā iuvenis trīstī cum pūbe suōrum

Nestoridēs in castra ferunt miserābile corpus.

tunc ut Pēlīdae aurēs dīverberat horror,

palluit īnfēlīx iuvenis, calor ossa relīquit;

[membra simul lacrimāns māternō innectit amictū,

dēflēns Aeacidēs trīstī dē caede sodālis]

unguibus ōra secat cōmptōsque in pulvere crīnēs

dēfōrmat, scindit firmō dē pectore vestēs

et super exstīnctī prōstrātus membra sodālis

crūdēlēs fundit questūs atque ōscula fīgit.

mox ubi dēpositī gemitūs lacrimaeque quiērunt:

“nōn impūne meī laetābere caede sodālis,

Hector,” aït, “magnāsque meō, violente, dolōrī

persolvēs poenās atque istīs victor

in armīs, in quibus exsultās, fūsō moriēre cruōre.”

post haec accēnsus furiīs dēcurrit ad aequor

fortiaque arma Thetin supplex rogat. illa relictīs

flūctibus auxilium Vulcānī prōtinus ōrat.

excitat Aetnaeōs calidīs fornācibus ignēs

Mulciber et validīs fulvum domat ictibus aurum.

mox effecta refert dīvīnīs artibus arma

et dōnat Thetidī; quae postquam magnus Achillēs

induit, in clipeum vultūs convertit atrōcēs.

illīc Ignipotēns mundī caelāverat arcem

[sīderaque et liquidīs redimītās undique nymphīs

fēcerat et mīrē liquidās Nērēidos arcēs

Ōceanī terrās et cīnctum Nērea circum]

astrōrumque vicēs dīmēnsaque tempora noctis,

quattuor et mundī partēs, quantum Arctus ab Austrō

et quantum occāsus roseō distāret ab ortū,

Lūcifer unde suīs, unde Hesperus ūnus uterque

exorerētur equīs, et quantum in orbe meāret

Lūna cava et nitidā lūstrāret lampade caelum;

addideratque fretīs sua nūmina: Nērea magnum

Ōceanumque senem nec eundem Prōtea semper,

Trītōnēsque ferōs et amantem Dōrida flūctūs;

fēcerat et liquidās mīrā Nērēidas arte.

terra gerit silvās horrendaque mōnstra ferārum

flūminaque et montēs cumque altīs oppida mūrīs,

in quibus exercent lēgēs annōsaque iūra

certantēs populī; sedet illīc aequus utrīsque

iūdex et lītem discernit fronte serēnā.

parte aliā resonant castae Paeāna puellae

dantque chorōs mollēs et tympana dextera pulsat;

ille lyrae gracilēs extēnsō pollice chordās

percurrit septemque modōs modulātur avēnīs:

carmina compōnunt mundī resonantia mōtum.

rūra colunt aliī, sulcant gravia arva iuvencī

mātūrāsque metit rōbustus messor aristās

et gaudet pressīs immundus vīnitor ūvīs.

tondent prāta gregēs, pendent in rūpe capellae.

haec inter mediīs stābat Mārs aureus armīs,

quem dīva Ātropus et circā reliquaeque sedēbant

anguineīs maestae Clōthō Lachesisque capillīs.

tālibus ōrnātus dōnīs Thetidēius hērōs

in mediās aciēs immānī turbine fertur,

cui vīrēs praebet castā cum Pallade Iūnō

dantque animōs iuvenī. contrā Cytherēius hērōs

occurritque virō, sed nōn cum vīribus aequīs

Aeacidae nec compar erat, tamen īra coēgit

cōnferre invictīs iuvenem cum vīribus arma.

quem nisi servāsset magnārum rēctor aquārum,

ut profugus Latiīs Trōiam reparāret in arvīs

Augustumque genus clārīs submitteret astrīs,

nōn clārae gentis nōbīs mānsisset orīgō.

inde agit Aeacidēs īnfēstā cuspide Teucrōs

ingentemque modum prōsternit caede virōrum,

sanguinis Hectoreī sitiēns. at Dardana pūbēs

cōnfugit ad Xanthī rapidōs perterrita flūctūs

auxiliumque petit dīvīnī flūminis. ille

īnstat et in mediīs pugnātur gurgitis undīs.

īra dabat vīrēs; stringuntur sanguine rīpae

sparsaque per tōtōs volvuntur corpora flūctūs.

at Venus et Phrygiae gentis tūtātor Apollō

cōgunt in Danaōs Xanthī cōnsurgere flūctūs,

ut fera terribilī miscentem proelia dextrā

obruat Aeacidēn; quī prōtinus undique tōtīs

exspatiātur aquīs et vāstō gurgite praeceps

volvitur atque virum torrentibus impedit undīs

praetardatque gradūs. ille omnī corpore saevās

contrā pugnat aquās adversaque flūmina rumpit

et modo disiectōs umerīs modo pectore vāstō

prōpellit flūctūs. quem longē prōvida Iūnō

asseruit, rapidae nē cēderet ictibus undae;

sānctaque pugnārunt inter sē nūmina dīvum.

rūrsus agit Phrygiās ingentī caede catervās

horridus Aeacidēs bellīque ārdōre resūmptō

fūnereās aciēs horrendaque proelia miscet.

nōn illum vīs ūlla movet, nōn saeva fatīgant

pectora bellandō; vīrēs successus adauget.

percussī dubitant trepidā formīdine Trōes

atque intrā mūrōs exhaustā paene salūte

cōnfugiunt portāsque obiectō rōbore firmant.

ūnus tōta salūs in quō Trōiāna manēbat

Hector adest, quem nōn dūrae timor undique mortis,

nōn patriae tenuēre precēs quīn obvius īret

et contrā magnum contendere vellet Achillem.

quem procul ut vīdit tēctum caelestibus armīs,

[ante oculōs subitō vīsa est Trītōnia Pallas]

pertimuit clausīsque fugit sua moenia circum

īnfēlīx portīs, sequitur Nērēius hērōs.

in somnīs velutī, cum pectora terruit īra,

hic cursū super īnsequitur, fugere ille vidētur,

festīnantque ambō, gressum labor ipse morātur,

alternīs poterant īnsistere coepta perīclīs]

nec requiēs aderat: timor undique concitat īrās.

spectant dē mūrīs miserī sua fāta parentēs

pallentemque vident suprēmō tempore nātum

quem iam summa diēs suprēmā lūce premēbat.

huic subitō ante oculōs similis Trītōnia frātrī

occurrēns iuvenem simulātō dēcipit ōre;

nam cum Dēiphobī tūtum sē crēdidit armīs,

trānstulit ad Danaōs iterum sua nūmina Pallas.

concurrunt iactīs inter sē comminus hastīs

invictī iuvenēs. hic vāstīs intonat armīs,

ille hastam validō nēquīquam umbōne repellit

alternīsque ferōs mūtat congressibus ictūs.

sūdor agit rīvōs, ēnsem terit horridus ēnsis

collātusque haeret pede pēs et dextera dextrae.

hastam iam manibus saevus lībrābat Achillēs

inque virum magnīs ēmissam vīribus ēgit,

quam praeterlāpsam vītāvit callidus Hector.

exclāmant Danaī. contrā Priamēius hērōs

vibrātum iaculum Vulcānia torquet in arma,

nec successus adest, nam dūrō īnflectitur aurō

dissiluitque mucrō. gemuērunt agmina Trōum.

concurrunt iterum collātīs fortiter armīs

inque vicem dūrōs ēvītant comminus ēnsēs.

nec sufferre valet ultrā sortemque suprēmam

stantemque Aeacidēn dēfectīs vīribus Hector.

dumque retrō cēdit frāternaque rēbus in artīs

respicit auxilia et nūllam videt esse salūtem,

sēnsit adesse dolōs. quid agat? quae nūmina supplex

invocet? et tōtō languēscunt corpore vīrēs

auxiliumque negant. retinet vix dextera ferrum,

nox oculōs inimīca tegit nec subvenit ūllum

dēfessō auxilium. pugnat moritūrus et altō

corde premit gemitūs. īnstat Nērēius hērōs

turbātumque premit procul undique; tunc iacit hastam

et mediās rigidā trānsfīxit cuspide faucēs.

exsultant Danaī, Trōes sua vulnera dēflent.

tunc sīc āmissīs īnfēlīx vīribus Hector:

“ēn concēde meōs miserīs genitōribus artūs,

quōs pater īnfēlīx multō mercābitur aurō.

dōna ferēs victor. Priamī nunc fīlius ōrat,

tē Priamus, dux ille ducum, quem Graecia sōlum

pertimuit. sī, nec precibus nec mūnere victus,

nec lacrimīs miserī nec clārā gente movēris,

afflīctī miserēre patris. moveat tua Pēleus

pectora prō Priamō, prō nostrō corpore Pyrrhus.”

tālia Prīamidēs. quem contrā dūrus Achillēs:

“quid mea supplicibus temptās īnflectere dictīs

pectora, quem possem dīreptum mōre ferārum,

sī sineret nātūra, meīs absūmere mālīs?

tē vērō trīstēsque ferae cūnctaeque volucrēs

dīripient, avidōsque canēs tua vīscera pāscent.

haec ex tē capient Patroclī gaudia mānēs,

sī capiunt umbrae.” dum tālia magnus Achillēs

ōre trucī iactat, vītam miserābilis Hector

reddidit. hunc animī nōndum satiātus Achillēs

dēligat ad currum pedibusque exsanguia membra

ter circum mūrōs victor trahit; altius ipsōs

fert dominī successus equōs. tum maximus hērōs

dētulit ad Danaōs foedātum pulvere corpus.

laetantur Danaī, plangunt sua vulnera Trōes

et pariter captōs dēflent cum fūnere mūrōs.

intereā victor dēflētī corpus amīcī

fūnerat Aeacidēs pompāsque ad fūnera dūcit.

tum circā tumulum miserōs rapit Hectoris artūs

et vapidō cinerī lūdōrum indīcit honōrēs.

Tȳdīdēs cūnctōs cursū pedibusque ferōcem

Mērionēn superat; luctandō vincitur Aiāx

cuius dēcēpit vīrēs Lāertius āstū;

caestibus adversīs cūnctōs superāvit Epēus

et discō fortī Polypoetēs dēpulit omnēs

Mērionēsque arcū. tandem certāmine missō

in sua castra redit turbīs comitātus Achillēs.

flent miserī āmissum Phryges Hectora tōtaque maestō

Trōia sonat plānctū; fundit miseranda querēlās

īnfēlīx Hecubē saevīsque arat unguibus ōra

Andromachēque suās scindit dē pectore vestēs,

heu tantō spoliāta virō. ruit omnis in ūnō

Hectore causa Phrygum, ruit et dēfessa senectūs

afflīctī miseranda patris, quem nec sua coniūnx

turbaque nātōrum nec magnī glōria rēgnī

oblītum tenuit vītae quīn īret inermis

et sōlum invictī castrīs sē redderet hostis.

mīrantur Danaum procerēs, mīrātur et ipse

Aeacidēs animum miserī senis; ille trementēs

affūsus genibus tendēns ad sīdera palmās

haec aït: “ō Grāiae gentis fortissime Achillēs,

ō rēgnīs inimīce meīs, tē Dardana sōlum

victa tremit pūbēs, tē sēnsit nostra senectūs

crūdēlem nimium. nunc sīs mītissimus, ōrō,

et patris afflīctī genibus miserēre precantis

dōnaque quae portō miserī prō corpore nātī

accipiās. sī nec precibus nec flecteris aurō,

in senis extrēmōs tua dextera saeviat annōs.

saltem saeva pater comitābor fūnera nātī!

nec vītam mihi nec magnōs concēdere honōrēs,

sed fūnus crūdēle meum. miserēre parentis

et pater esse meō mītis dē corpore disce.

Hectoris interitū vīcistī Dardana rēgna,

vīcistī Priamum. sortis reminīscere victor

hūmānae variōsque ducum tū respice cāsūs.”

hīs tandem precibus grandaevum mōtus Achillēs

allevat ā terrā corpusque exsangue parentī

reddidit Hectoreum. post haec sua dōna reportat

in patriam Priamus trīstēsque ex mōre suōrum

apparat exsequiās extrēmaque fūnera dūcit.

tum pyra cōnstruitur, quā bis sex corpora Grāium

quadrupedēsque adduntur equī currūsque tubaeque

et clipeī galeaeque cavae argūtaque tēla.

haec super ingentī gemitū compōnitur Hector.

stant circum Īliades mātrēs manibusque decōrōs

abrumpunt crīnēs laniātaque pectora plangunt.

[illō namque rogō nātōrum fūnera cernunt]

tollitur et iuvenum magnō cum murmure clāmor

flēbilis. ārdēbat flammā namque Īlion illā.