īram pande mihī Pēlīdae, Dīva, superbī,
trīstia quae miserīs iniēcit fūnera Grāiīs
atque animās fortēs hērōum trādidit Orcō
latrantumque dedit rōstrīs volucrumque trahendōs
illōrum exsanguēs, inhumātīs ossibus, artūs.
cōnfīēbat enim summī sententia rēgis,
ut prīmum tulerant discordia pectora pugnās,
scēptriger Atrīdēs et bellō clārus Achillēs.
quis deus hōs īrā trīstī contendere iussit?
Lātōnae et magnī prōlēs Iovis. ille Pelasgum
īnfēstam rēgī pestem in praecordia mīsit
implicuitque gravī Danaōrum corpora morbō.
nam quondam Chrȳsēs, sollemnī tempora vittā
implicitus, raptae flēvit sōlācia nātae
invīsōsque diēs invīsaque tempora noctis
ēgit et assiduīs implēvit questibus aurās.
postquam nūlla diēs animum maerōre levābat
nūllaque lēnībant patriōs sōlācia flētūs,
castra petit Danaum, genibusque affūsus Atrīdae
per superōs rēgnīque decus miserābilis ōrat
ut sibi causa suae reddātur nāta salūtis.
dōna simul praefert. vincuntur flētibus eius
Myrmidones reddīque patrī Chrȳsēida cēnsent.
sed negat Atrīdēs Chrȳsēnque excēdere castrīs
dēspectā pietāte iubet: ferus ossibus īmīs
haeret amor spernitque precēs damnōsa libīdō.
contemptus repetit Phoebēia templa sacerdōs
squālidaque īnfēstīs maerēns secat unguibus ōra
dīlaceratque comās annōsaque tempora plangit.
mox ubi dēpositī gemitūs lacrimaeque quiērunt,
Fātidicī hīs sacrās compellat vōcibus aurēs:
“quid coluisse mihī tua nūmina, Delphice, prōdest
aut castam vītam multōs dūxisse per annōs?
quidve iuvat sacrōs posuisse altāribus ignēs,
sī tuus externō iam spernor ab hoste sacerdōs?
ēn, haec dēsertae redduntur dōna senectae?
sī grātus tibi sum, sim tē sub vindice tūtus.
aut sī quā, ut luerem sub acerbō crīmine poenās,
īnscius admīsī, cūr ō tua dextera cessat?
posce sacrōs arcūs, in mē tua dērige tēla.
auctor mortis erit certē deus. ecce, merentem
fīge patrem. cūr nāta luit peccāta parentis
atque hostis dūrī patitur miseranda cubīle?”
dīxit. at ille suī vātis prece mōtus acerbīs
lūctibus īnfestat Danaōs pestemque per omnēs
immittit populōs. vulgus ruit undique Grāium
vixque rogīs superest tellūs, vix ignibus āēr,
dēerat ager tumulīs. iam noctis sīdera nōnae
trānsierant decimusque diēs patefēcerat orbem,
cum Danaum procerēs in coetum clārus Achillēs
convocat et causās hortātur pestis inīquae
ēdere Thestoridēn. tunc Calchās nūmina dīvum
cōnsulit et causam pariter fīnemque malōrum
invenit effārīque verēns ope tūtus Achillis
haec aït: “īnfēstī plācēmus nūmina Phoebī
reddāmusque piō castam Chrȳsēida patrī,
sī volumus, Danaī, portūs intrāre salūtis.”
dīxerat. exārsit subitō violentia rēgis.
Thestoridēn dictīs prīmum compellat amārīs
mendācemque vocat. tum magnum incūsat Achillem
inque vicem ducis invictī convīcia suffert.
cōnfremuēre omnēs. tandem clāmōre repressō
cōgitur invītōs aeger dīmittere amōrēs
intāctamque piō reddit Chrȳsēida patrī
multaque dōna super. quam cūnctīs nōtus Ulixēs
impositam puppī patriās dēvēxit ad arcēs
atque iterum ad classēs Danaum sua vēla retorsit.
prōtinus īnfēstī plācantur nūmina Phoebī.
[et prope cōnsūmptae vīrēs redduntur Achīvīs]
nōn tamen Atrīdae Chrȳsēidis excidit ārdor;
maeret et āmissōs dēceptus lūget amōrēs.
mox raptā magnum Brīsēide prīvat Achillem
sōlāturque suōs aliēnīs ignibus ignēs.
at ferus Aeacidēs nūdātō prōtinus ēnse
tendit in Atrīdēn et, nī sibi reddat honestae
mūnera mīlitiae, lētum crūdēle minātur,
nec minus ille parat contrā dēfendere sē ēnse.
quod nisi casta manū Pallas tenuisset Achillem,
turpem caecus amor fāmam līquisset in aevum
gentibus Argolicīs. contemptā vōce minīsque
invocat aequoreae Pēlīdēs nūmina mātris
nē sē Plīsthenidēn contrā patiātur inultum.
at Thetis audītā nātī prece dēserit undās
castraque Myrmidonum iuxtā petit et monet armīs
abstineat dextram ac congressibus; inde per aurās
ēmicat aetheriās et in aurea sīdera fertur.
tunc genibus rēgis sparsīs affūsa capillīs:
“prō nātō veniō genetrīx ēn ad tua supplex
nūmina, summe parēns. ulcīscere mēque meumque
corpus ab Atrīdā; quodsī permittitur illī
ut flammās impūne meī violārit Achillis,
turpiter occiderit superāta libīdine virtūs.”
Iuppiter haec contrā: “trīstēs dēpōne querēlās,
magnī dīva maris, mēcum labor iste manēbit.
tū sōlāre tuī maerentia pectora nātī.”
dīxit. at illa levēs caelī dēlāpsa per aurās
lītus adit patrium grātāsque sorōribus undās.
offēnsa est Iūnō: “tantum”que aït, “optime coniūnx,
Dōride nāta valet, tantum dēbētur Achillī,
ut mihi, quae coniūnx dīcor tua quaeque sorōris
dulce ferō nōmen, dīlēctōs fundere Achīvōs
et Trōum renovāre velīs in proelia vīrēs?
haec ita dōna refers nōbīs? sīc dīligor ā tē?”
tālibus incūsat dictīs īrāta Tonantem
inque vicem summī patitur convīcia rēgis.
tandem interpositō līs Ignipotente resēdit
conciliumque simul genitor dīmittit ab aulā.
intereā sōl ēmēnsō dēcēdit Olympō
et dapibus dīvī cūrant sua corpora largīs.
inde petunt thalamōs iūcundaque dōna quiētis.
nox erat et tōtō fulgēbant sīdera mundō
hūmānumque genus requiēs dīvumque tenēbat,
cum pater omnipotēns Somnum vocat atque ita fātur:
“vāde, age, per tenuēs aurās, lēnissime dīvum,
Argolicīque ducis celerī pete castra volātū
dumque tuō premitur sōpītus pondere dulcī,
haec illī mandāta refer: cum crāstina prīmum
extulerit Tītāna diēs noctemque fugārit,
cōgat in arma virōs incautumque occupet hostem.”
nec mora, Somnus abit levibusque per āera pennīs
dēvolat in thalamōs Agamemnonis. ille sopōre
corpus inundātum lēnī prōstrātus habēbat.
ad quem sīc loquitur cūrārum operumque levātor:
“rēx Danaum, Atrīdā, vigilā et mandāta Tonantis
quae tibi missa simul dēlātus ab aethere portō
accipe. cum prīmum Tītān sē ēmerserit undīs,
fortibus arma iubē sociōs aptāre lacertīs
et petere Īliacōs īnstrūctō mīlite campōs.”
dīxit, et hās repetit per quās modo vēnerat aurās.
intereā lūcem terrīs dedit ignea lampas.
convocat attonitus vīsīs Pelopēius hērōs
in coetum procerēs remque omnibus ōrdine pandit.
cūnctī prōmittunt sociās in proelia vīrēs
hortanturque ducem. quōrum rēx fortia dictīs
pectora collaudāns grātēs agit omnibus aequās.
hīc tunc Thersītēs, quō nōn dēfōrmior alter
vēnerat ad Trōiam nec lingua protervior ūllī,
bella gerenda negat patriāsque hortātur ad ōrās
vertere iter, quem cōnsiliīs illūstris Ulixēs
correptum dictīs scēptrō percussit eburnō.
tum vērō ārdēscit conceptīs lītibus īra.
vix tēlīs caruēre manūs, ad sīdera clāmor
tollitur et cūnctōs pugnandī corripit ārdor.
tandem sollertī prūdentia Nestoris aevō
compressam mītī sēdāvit pectore turbam
admonuitque ducēs dictīs respōnsa recordāns
temporis illīus, quō vīsus in Aulide serpēns
cōnsūmpsit volucrum bis quattuor arbore fētūs
atque ipsam invalidō pugnantem corpore contrā
addidit extrēmō nātōrum fūnere mātrem.
tunc sīc deinde senex: “moneō remonēboque, Achīvī:
in decimō labor est, Calchās quem dīxerat, annō,
quō caderet Danaum victrīcibus Īlion armīs.”
assēnsēre omnēs, laudātur Nestoris aetās
conciliumque simul dīmittitur. arma parārī
dux iubet atque animōs aptārī et corpora pugnae.
postera lūx tacitās ut prīmum dispulit umbrās
et nitidum Tītān radiīs caput extulit undīs,
prōtinus armārī sociōs iubet ācer Atrīdēs
et petere Īliacōs īnstrūctō mīlite campōs.
vōs mihi nunc, Mūsae — quid enim nōn ōrdine nōstis?
nōmina clāra ducum clārōsque referte parentēs
et dulcēs patriās, nam sunt haec mūnera vestra.
dīcāmus quot quisque ratēs ad Pergama dūxit
et coeptum peragāmus opus, sitque auctor Apollō
aspīretque libēns operī per singula nostrō.
Pēneleus prīnceps et bellō Lēitus ācer,
Arcesilāus atrōx Prothoēnorque Cloniusque
Boeōtī deciēs quīnās ēgēre carīnās
et tumidōs validō pulsārunt rēmige flūctūs.
inde Mycēnaeīs Agamemnōn moenibus ortus,
quem sibi bellātrīx dēlēgit Graecia rēgem,
centum ēgit plēnās armātō mīlite puppēs;
et bis trīcēnīs Menelāī nāvibus ārdor
īnsequitur totidemque ferōx Agapēnoris īra.
quōs iuxtā fīdus sollertī pectore Nestor
cōnsiliōque potēns geminā cum prōle suōrum
it ter trīcēnīs mūnītus in arma carīnīs.
at Schedius virtūte potēns et Epistrophus ingēns,
glōria Myrmidonum, saevī duo rōbora bellī,
longa quaterdēnīs sulcārunt aequora prōrīs,
et bis vīcēnās Polypoetēs atque Leonteus
īnstrūxēre ratēs ōrnātās mīlite fortī.
Euryālus Sthenelusque ducēs et fortis in armīs
Tȳdīdēs validō pulsārunt rēmige pontum;
bis quadrāgēnās onerārunt mīlite puppēs.
Ascalaphusque potēns et Ialmenus, ācer uterque,
ter dēnās validō complērunt rēmige nāvēs,
et bis vīcēnās Locrum fortissimus Aiāx
īnstrūxit puppēs totidemque Euhaemone nātus,
quōs iuxtā Grāium mūrus comitātur Achillēs
cum quīnquāgintā māterna per aequora vectus.
Thessalicī iuvenēs Phīdippus et Antiphus ībant
altaque ter dēnīs sulcārunt aequora prōrīs.
et tribus assūmptīs ratibus secat aequora Teucer
Tlēpolemusque novem Rhodius, quōs vīribus ācer
Eumēlus sequitur, minus ūnā nāve profectus.
[quam dūxit Telamōne satus Salamīnius Aiāx]
at Prothous Magnēs Tenthrēdone nātus et ūnā
Euboeae magnīs Elephēnōr fīnibus ortus
Dūlichiusque Megēs, animīsque īnsignis et armīs,
Aetōlā dē gente Thoās Andraemone nātus,
hī quadrāgēnās omnēs dūxēre carīnās.
et bis sex Ithacī nāvēs sollertia dūxit,
quem sequitur totidem ratibus Telamōnius Aiāx,
ēgregiā virtūte potēns. simul horrida Gūneus
īre bis ūndēnīs temptābat in arma carīnīs.
Īdomeneus et Mērionēs, Crētaeus uterque,
bis quadrāgēnīs mūnītī nāvibus ībant;
et totidem puppēs clārā dē gente Menestheus
dūxit Athēnaeus, quot vīribus ambit Achillēs.
Amphimachusque ferōx et Thalpius, Ēlide nātī,
et clārā virtūte Polyxenus atque Diōrēs,
hī bis vīcēnās onerārunt mīlite puppēs.
Prōtesilāus agit totidem fortisque Podarcēs
īnstrūctās puppēs, quot dūxit Oīleus Aiāx;
et septem Poeante satus tulit arma carīnīs,
quem sequitur iuxtā Podalīrius atque Machāōn,
altaque ter dēnīs sulcārunt aequora prōrīs.
hīs ducibus Grāiae Trōiāna ad lītora puppēs
bis septem vēnēre minus quam mīlle ducentae.
iamque citī appulerant classēs campōsque tenēbant
cum pater ad Priamum mittit Sāturnius Īrim,
quae doceat fortēs vēnisse ad bella Pelasgōs.
nec mora, continuō iussū capit arma parentis
Prīamidēs Hector tōtamque in proelia pūbem
festīnāre iubet portīsque agit agmen apertīs.
cui fulgēns aurō cassis iuvenīle tegēbat
omnī parte caput, mūnībat pectora thōrāx
et clipeus laevam, dextram decorāverat hasta
ōrnābatque latus mucrō; simul alta nitentēs
crūra tegunt ocreae, quālēs decet Hectoris esse.
hunc sequitur fōrmā melior, tunc fortis in armīs,
bellī causa Paris, patriae fūnesta ruīna,
Dēiphobusque Helenusque simul fortisque Polītēs
et sacer Aenēās, Veneris certissima prōlēs,
Archelochusque Acamāsque ferōx Antēnore crētī;
necnōn et prōlēs generōsa Lycāonis ībat
Pandarus et magnae Glaucus virtūtis in armīs,
Amphīusque et Adrastus et Āsius atque Pylaeus.
ībat et Amphimachus Nastēsque, īnsignis uterque,
magnanimīque ducēs Odiusque et Epistrophus ingēns,
Euphēmusque ferōx clārusque aetāte Pyraechmēs,
cum quibus et Mesthlēs atque Antiphus et bonus armīs
Hippothous vēnēre Acamāsque et Pīrous ūnā,
Arsinoōque satī Chromiusque atque Ennomus, ambō
flōrentēs aetāte virī, quōs Phorcus et ingēns
Ascanius sequitur, simul et Iovis inclita prōlēs
Sarpēdōn clārāque satus tellūre Coroebus.
hīs sē dēfendit ducibus Neptūnia Trōia
vīcissetque dolōs Danaum, nī fāta fuissent.
iamque duae stābant aciēs fulgentibus armīs,
cum Paris, exitium Trōiae fūnestaque flamma,
armātum adversō Menelāum ex agmine cernit
sēque velut vīsō perterritus angue recēpit
ad sociōs āmēns. quem postquam turpiter Hector
cōnfūsum terrōre videt: “ō dēdecus,” inquit,
“aeternum patriae generisque īnfāmia nostrī,
terga refers? at nōn dubitābās hospitis ōlim
expugnāre torōs, cuius nunc dēfugis arma
vimque timēs. ubi sunt vīrēs, ubi cognita nōbīs
lūdōrum quondam variō in certāmine virtūs?
hīc animōs ostende tuōs. nihil adiuvat armīs
nōbilitās fōrmae. dūrō Mārs mīlite gaudet.
dum iaceās in amōre tuō, nōs bella gerēmus
scīlicet et nostrum fundēmus in hoste cruōrem.
aequius adversīs tēcum concurrat in armīs
impiger Atrīdēs, spectet Danaumque Phrygumque
dēpositīs populus tēlīs. vōs, foedere iūnctō,
adversās cōnferte manūs, dēcernite ferrō.”
dīxit. quem contrā paucīs Priamēius hērōs:
“quid nimis indignīs,” inquit, “mē vōcibus urgēs,
ō patriae, germāne, decus? nam nec mihi coniūnx
prāvaque luxuria est potior virtūtis honōre
nec vīrēs temptāre virī dextramque recūsō,
dummodo victōrem coniūnx cum pāce sequātur.”
dicta refert Hector; placuit sententia Grāiīs.
prōtinus accītur Priamus sacrīsque perāctīs
foedera iunguntur. post haec discēdit uterque
dēpositīs populus tēlīs campusque patēscit.
intereā tōtō prōcēdit ab agmine Trōum
pulcher Alexander, clipeōque īnsignis et hastā.
quem contrā paribus fulgēns Menelāus in armīs
cōnstitit et, “tēcum mihi sint certāmina,” dīxit,
“nec longum nostrā laetābere coniuge, quam tē
mox rapuisse gemēs, tantummodo Iuppiter adsit.”
dīxit, et adversum sē concitat ācer in hostem.
ille virum fortī venientem reppulit ictū
sēque gradū celerī recipit longēque frementem
hastam deinde iacit, quam dēvītāvit Atrīdēs
inque vicem missō fīxisset corpora tēlō
praedōnis Phrygiī, nī vāstum ferrea pectus
tēxisset lōrīca virī septemplice tergō.
īnsequitur iuxtā clāmor; tum adversus uterque
cōnstitit et galeam galeā terit et pede plantam
coniungit strīdetque mucrō mucrōne coruscō;
[corpus collēctum tegitur fulgentibus armīs.]
nōn aliter fortēs nitidā dē coniuge taurī
bella gerunt vāstīsque replent mūgītibus aurās.
atque diū rigidō captābant corpora ferrō,
cum memor Atrīdēs raptae sibi coniugis īnstat
Dardaniumque premit iuvenem. mox ēnse rigente
cēdentem retrō dum dēsuper appetit hostem,
splendidus extrēmās galeae percussus ad ōrās
dissiluit mucrō; gemuērunt agmina Grāium.
tum vērō ārdēscit, quamvīs manus ēnse carēbat,
et iuvenem arrēptā prōsternit casside victor
ad sociōsque trahit, quem nī cālīgine caecā
tēxisset Cytherēa virum subiectaque mentō
fortia rūpisset laxātīs vincula nōdīs,
ultimus ille diēs Paridī foret. abstrahit aurō
fulgentem galeam sēcum Menelāus et ārdēns
in mediōs mittit procerēs rūrsumque recurrit
et magnam validīs contorsit vīribus hastam
in clādem Phrygiī, sua quem Venus ēripit hostī
et sēcum in thalamōs dēfert testūdine cultōs.
ipsa dehinc Helenam mūrīs arcessit ab altīs
Dardaniōque suōs Paridī dēdūcit amōrēs.
quem tālī postquam cōnspexit vōce locūta est:
“vēnistī mea flamma, Paris, superātus ab armīs
coniugis antīquī? vīdī puduitque vidēre,
arreptum cum tē traheret violentus Atrīdēs
Īliacōque tuōs foedāret pulvere crīnēs.
nostraque — mē miseram! — timuī nē Dōricus ēnsis
ōscula discuteret; tōtus mihi, mente revīnctā,
fūgerat ōre color sanguisque relīquerat artūs.
quis tibi cum saevō contendere suāsit Atrīdā?
an nōndum vaga fāma tuās pervēnit ad aurēs
dē virtūte virī? moneō nē rūrsus inīquē
illius tua fāta velīs committere dextrae.”
dīxit, tum largīs perfūdit flētibus ōra.
trīstis Alexander: “nōn mē superāvit Atrīdēs,
ō meus ārdor,” aït, “sed castae Palladis īra.
mox illum nostrīs succumbere turpiter armīs
aspiciēs aderitque meō Cytherēa labōrī.”
post haec amplexū per mūtua corpora iūnctō
incubuit membrīs Cygnēidos; illa solūtō
accēpit flammās gremiō Trōiaeque suāsque.
intereā tōtō Menelāus in agmine Trōum
quaerit Alexandrum victorque hūc fertur et illūc.
quem frāter sociās acuēns in bella catervās
adiuvat et fortī pulsōs Phrygas increpat ōre
servārīque iubet lēgēs Helenamque reposcit.
dumque inter sēsē procerēs certāmen habērent,
concilium omnipotēns habuit rēgnātor Olympī
* * *
foederaque intentō turbāvit Pandarus arcū,
tē, Menelāe, petēns; laterīque volātile tēlum
incidit et tunicam ferrō squāmīsque rigentem
dissecat. excēdit pugnā gemebundus Atrīdēs
castraque tūta petit, quem doctus ab arte paternā
Paeoniīs cūrat iuvenis Podalīrius herbīs,
itque iterum in caedēs horrendaque proelia mittit.
armāvit fortēs Agamemnonis īra Pelasgōs
et dolor in pugnam cūnctōs commūnis agēbat.
bellum ingēns oritur multumque utrimque cruōris
funditur et tōtīs sternuntur corpora campīs
inque vicem Trōumque cadunt Danaumque catervae
nec requiēs datur ūlla virīs: sonat undique Māvors
tēlōrumque volant cūnctīs ē partibus imbrēs.
occidit Antilochī rigidō dēmersus in umbrās
ēnse Thalȳsiadēs optātaque lūmina linquit.
inde manū fortī Grāiōrum terga prementem
occupat Anthemiōne satum Telamōnius Aiāx
et praedūrātō trānsfīxit pectora tēlō.
purpuream vomit ille animam cum sanguine mixtam,
ōra rigat moriēns. tum magnīs Antiphus hastam
vīribus adversum cōnātus corpore tōtō
torquet in Aeacidēn; tēlumque errāvit ab hoste
inque hostem cecidit, trānsfīxit et inguina Leucon.
concidit īnfēlīx prōstrātus vulnere fortī
et carpit viridēs moribundus dentibus herbās.
impiger Atrīdēs cāsū commōtus amīcī
Dēmocoonta petit tēlōque adversa trabālī
tempora trānsadigit vāgīnāque horridus ēnsem
ēripit. ille suīs moriēns resupīnus in armīs
concidit et terram moribundō vertice pulsat.
iamque Amaryncīdēn saxī dēiēcerat ictū
Pīrous Imbrasidēs dederatque silentibus umbrīs;
dumque avidus praedae iuvenem spoliāre parābat,
dēsuper hasta venit dextrā lībrāta Thoantis
perque virī scapulās animōsaque pectora trānsit.
in vultūs ruit ille suōs calidumque cruōrem
ōre vomit strātusque super sua palpitat arma.
sanguine Dardaniī mānābant undique campī,
mānābant amnēs passim. pugnābat ubīque
immixtīs ārdēns ambōrum exercitus armīs
et modo Trōiānīs virtūs, modo crēscit Achīvīs,
laetaque per variōs petitur victōria cāsūs.
hīc postquam Danaum longē cēdentia vīdit
agmina Tȳdīdēs tumidumque incrēscere Mārtem,
in mediās aciēs, quā plūrimus imminet hostis,
irruit et versās prōsternit caede phalangās.
hūc illūc ēnsemque ferōx hastamque coruscat.
bellica Pallas adest flagrantiaque ignibus arma
adiuvat atque animōs iuvenī vīrēsque ministrat.
ille, boum velutī vīsō grege saeva leaena,
quam stimulat ieiūna famēs, ruit agmina contrā
et prōstrāta necat vēsānō corpora dente,
sīc ruit in mediōs hostēs Calydōnius hērōs,
virginis armigerae monitīs et nūmine tūtus.
conversī dant terga Phryges, fugientibus ille
īnstat et exstrūctōs morientum calcat acervōs.
dumque furit sternitque virōs, videt ecce Darētis
adversō stantēs furibundus in agmine nātōs,
Phēgeaque Īdaeumque simul; quem cuspide Phēgeus
occupat ante gravī, sed vulnera dēpulit umbō
vītātumque solō ferrum stetit. haud mora, tōtīs
ingentem torquet Tȳdīdēs vīribus hastam
trānsadigitque virī pectus: pars cuspidis ante
ēminet et prōdit scapulīs pars altera fossīs.
hunc ubi fundentem calidum dē pectore flūmen
versantemque oculōs animamque per ōra vomentem
cōnspexit frāter, strictō celer advolat ēnse
germānīque cupit fātōrum exsistere vindex.
sed neque vim saevī nec fortia sustinet arma
Tȳdīdae contrāque tamen dēfendere temptat.
ut volucris, discerpta suī cum corpora nātī
accipitrem laniāre videt nec tendere contrā,
auxilium neque ferre suō valet ānxia nātō
quodque potest, levibus plaudit sua pectora pennīs,
sīc hostem Īdaeus germānī caede superbum
spectat atrōx miserōque nequit succurrere frātrī
et, nisi cessisset, dextrā cecidisset eādem.
nec minus in Teucrōs armīs furit alter Atrīdēs
īnsequiturque aciēs et ferrō fūnera miscet.
obvius huic fātīs occurrit ductus inīquīs
īnfēlīx Odius, quem iactae cuspidis ictū
sternit et ingentī scapulās trānsverberat hastā.
hinc petit Īdomeneus adversā ex parte ruentem
Maeonidēn Phaestum, cuius post fūnera laetus
et Strophiō genitum Stygiās dēmittit ad umbrās.
Mērionēs Phereclum lībrātā percutit hastā
Pēdaeumque Megēs. tum vāstīs horridus armīs
Eurypylus gladiō venientem Hypsēnora fundit
et pariter vītā iuvenem spoliāvit et armīs.
parte aliā volitat sinuōsō Pandarus arcū
Tȳdīdēnque oculīs immēnsa per agmina quaerit;
quem postquam Trōum sternentem corpora vīdit,
horrida contentō dērēxit spīcula cornū
et summās umerī dēstringit acūmine partēs.
tum vērō ārdēscit iuvenis Calydōnius īrā
in mediāsque aciēs animōsī mōre leōnis
fertur et Astynoum, magnum quoque Hypīrona fundit,
comminus hunc gladiō, iaculō ferit ēminus illum.
inde premit Polyīdon Abantaque cuspide fortī
et nōtum bellō Xanthum vāstumque Thoōnem.
post hōs īnfēstus Chromiumque et Echemmona tēlō
prōturbat celerī pariterque ad Tartara mittit.
tū quoque Tȳdīdae prōstrātus, Pandare, dextrā
occidis, īnfēlīx, acceptō vulnere trīstī,
dextera quā nāris frontī coniungitur īmae.
dissipat et cerebrum galeae cum parte revulsum
ossaque cōnfossa spargit Tȳdīdeus ēnsis.
iamque manum Aenēās simul et Calydōnius hērōs
contulerant, iactīs inter sē comminus hastīs.
undique rīmābant inimīcō corpora ferrō,
et modo cēdēbant retrō, modo deinde coībant.
postquam utrīque diū steterant nec vulnera magnus
quā daret īnfēstō Tȳdīdēs ēnse vidēbat,
saxum ingēns mediō quod forte iacēbat in agrō,
bis sēnī quod vix iuvenēs tellūre levārent,
sustulit et magnō cōnāmine mīsit in hostem.
ille ruit prōstrātus humī cum fortibus armīs,
quem Venus aetheriās genetrīx dēlāpsa per aurās
accipit et nigrā corpus cālīgine condit.
nōn tulit Oenīdēs animō nebulāsque per ipsās
fertur et in Venerem flagrantibus irruit armīs,
et neque quem dēmēns ferrō petat īnspicit ante
caelestemque manum mortālī vulnerat hastā.
icta petit caelum terrīs Cytherēa relictīs
atque ibi sīdereae queritur sua vulnera mātrī.
Dardanium Aenēān servat Trōiānus Apollō
accenditque animōs iterumque ad bella redūcit.
undique cōnsurgunt aciēs et pulvere caelum
conditur horrendīsque sonat clāmōribus aether.
hīc alius rapidō dēiectus in aequora currū
prōteritur pedibusque simul calcātur equōrum
atque alius volucrī trāiectus corpora tēlō
quadrupedis tergō prōnus ruit. illius ēnse
dēiectum longē caput ā cervīce cucurrit;
hic iacet exanimis fūsō super arma cerebrō.
sanguine mānat humus, campī sūdōre madēscunt.
ēmicat intereā Veneris pulcherrima prōlēs
dēnsaque Grāiōrum premit agmina nūdaque lātē
terga metit gladiō fūnestaque proelia miscet.
nec cessat spēs ūna Phrygum, fortissimus Hector,
sternere caede virōs atque agmina vertere Grāium.
ut lupus in campīs pecudēs cum vīdit apertīs,
nōn āctor gregis ipse, comes nōn horrida terret
turba canum; fremit ēsuriēns et neglegit omnēs
in mediōsque gregēs avidus ruit, haud secus Hector
invādit Danaōs et territat ēnse cruentō.
dēficiunt Grāiōrum aciēs, Phryges ācrius īnstant
attolluntque animōs. geminat victōria vīrēs.
ut vīdit sociōs īnfēstō cēdere Mārte,
rēx Danaum sublīmis equō volat agmina circum
hortāturque ducēs animōsque in proelia firmat.
mox ipse in mediōs audāx sē prōripit hostēs
oppositāsque aciēs strictō dīverberat ēnse.
ut Libycus cum forte leō procul agmina vīdit
laeta boum passim viridēs errāre per herbās,
attollit cervīce iubās sitiēnsque cruōris
in mediam ērēctō contendit pectore turbam,
sīc ferus Atrīdēs adversōs fertur in hostēs
īnfēstāsque Phrygum prōturbat cuspide turmās.
virtūs clāra ducis vīrēs accendit Achīvum
et spēs exacuit languentia mīlitis arma.
funduntur Teucrī, Danaī laetantur ovantēs.
tandem hīc Aenēān immissō tendere currū
cōnspicit Atrīdēs. strictō concurrere ferrō
comparat et iaculum quantīs furor ipse movēbat
vīribus intorquet, quod dētulit error ab illō
pectus in aurīgae stomachōque īnfīgitur altō.
ille ruēns ictū media inter lōra rotāsque
volvitur et vītam calidō cum sanguine fundit.
ingemit Aenēās currūque animōsus ab altō
dēsilit et validō Crēthōnaque comminus ictū
Orsilochumque ferit, quōrum post fūnera vīctus
Paphlagonum ductor Menelāī concidit armīs,
Antilochīque Mydōn. post hōs Iovis inclita prōlēs
Sarpēdōn bellum fūnestaque proelia miscet.
quem contrā īnfēlīx nōn aequīs dīmicat armīs
Tlēpolemus magnō satus Hercule, sed neque vīrēs
hunc servāre patris nec tot potuēre labōrēs
quīn caderet tenuemque daret dē corpore vītam.
saucius ēgreditur mediō certāmine bellī
Sarpēdōn fraudisque subit commentor Ulixēs
et septem iuvenum fortissima corpora fundit.
hinc pugnat patriae columen Māvortius Hector,
illinc Tȳdīdēs. sternuntur utrimque virōrum
corpora per campōs et sanguine prāta rigantur.
pugnat bellipotēns castā cum Pallade Māvors
ingentemque movet clipeum, quem sāncta virāgō
ēgit et extrēmā percussum cuspide caedit
attonitumque simul caelum petere inde coēgit.
hīc ille aetheriō queritur sua vulnera rēgī
saucius et magnī genitōris iūrgia suffert.
intereā magnīs Acamantem vīribus Aiāx
interimit vāstumque capit Menelāus Adrastum
et rapit ad classēs manibus post terga revīnctīs,
ut vī dēdūcat laetōs ex hoste triumphōs.
incumbunt Danaī, cēdit Trōiāna iuventūs
tergaque nūda tegit. sēnsit Māvortius Hector
prō Danaīs pugnāre deōs validāsque suōrum
virginis armigerae subdūcī nūmine vīrēs
continuōque petit mūrōs Hecubamque vocārī
imperat et dīvae plācārī nūmina suādet.
prōtinus armātās innūptae Palladis arcēs
Īliadēs subeunt. fēstīs altāria sertīs
exōrnant caeduntque sacrās ex mōre bidentēs.
dumque precēs Hecubē supplex ad templa Minervae
prō cārīs genetrīx nātīs et coniuge fundit,
intereā Glaucus strictō dēcernere ferrō
cum Diomēde parat nōmenque genusque rogantī
quī sit et unde, ferus magnīs cum vīribus hastam
mittere temptābat. temptantī Aetōlius hērōs:
“quō ruis?” exclāmat, “quae tē, scelerāte, furentem
mēns agit imparibus mēcum concurrere tēlīs?
hospitis arma vidēs, Veneris quī vulnere dextram
perculit et summō pupugit certāmine Mārtem.
pōne trucēs animōs īnfēstaque tēla coercē.”
post haec inter sē positō certāmine pugnae
commūtant clipeōs īnimīcaque proelia linquunt.
colloquium petit intereā fīdissima coniūnx
Hectoris Andromachē parvumque ad pectora nātum
Astyanacta tenet. cuius dum maximus hērōs
ōscula parva petit, subitō perterritus īnfāns
convertit timidōs māterna ad pectora vultūs
terribilemque fugit galeam cristamque comantem.
utque caput iuvenis positō dētēxerat aere,
prōtinus īnfantem geminīs amplectitur ulnīs
attollēnsque manūs: “precor, ō pater optime,” dīxit,
“ut meus hic prō quō tua nūmina nātus adōrō
virtūtēs patriās prīmīs imitētur ab annīs.”
haec aït et portīs aciēs petit ācer apertīs,
ūnā deinde Paris. postquam in certāmina ventum est,
prōtinus in medium prōcēdit maximus Hector
Grāiōrumque ducēs invictīs prōvocat armīs.
nec mora, continuō fraudis commentor Ulixēs
et ferus Īdomeneus et nōtus gente paternā
Mērionēs Grāiumque simul dux ācer Atrīdēs
Aiācēsque duo et clārīs speciōsus in armīs
Eurypylus magnōque Thoās Andraemone nātus
quīque manum Veneris violāvit vulnere trīstī
prōcēdunt; aberat nam Trōum terror Achillēs
et citharā dulcī dūrum lēnībat amōrem.
ergō ubi dēiectīs aurātam rēgis Atrīdae
sortibus in galeam magnus prōcesserat Aiāx,
prīncipiō iactīs committunt proelia tēlīs.
mox rigidōs stringunt ēnsēs et fortibus armīs
dēcernunt partēsque oculīs rīmantur apertās
et modo terga petunt, dūrōs modo fortibus ictūs
dēpellunt clipeīs. ingēns ad sīdera clāmor
tollitur et vāstīs implētur vōcibus āēr.
nōn sīc saetigerī exacuunt fervōribus īrās
pectoribusque fremunt vāstīs, mox dentibus uncīs
alternī lībrant gladiōs et vulnera miscent]
fortia terga petunt spūmantque per ōra vicissim.
fūmiferae nūbēs concrētaque fulgura et ignēs
iactantur magnōque implentur murmure silvae.
[tālēs Prīamidēs ārdorque Aiācis in armīs]
tandem animīs tēlōque furēns Telamōnius Aiāx
īnsignem bellō petit Hectora, quāque patēbat
nūda virī cervīx, fulgentem dērigit ēnsem.
ille ictum celerī praevīdit callidus āstū
tergaque summīsit ferrumque umbōne repellit.
sed levis extrēmās clipeī perlābitur ōrās
ēnsis et exiguō cervīcem vulnere lībat.
ācrius impugnāns rūrsus cōnsurgit in hostem
Prīamidēs nec iam ferrō Telamōne creātum,
sed magnō saxī iactū petit. at ferus Aiāx
ingentem clipeō septemplice reppulit ictum
et iuvenem saxō percussum sternit eōdem.
quem levat exceptum Grāiīs inimīcus Apollō
integratque animum; iam rūrsus ad arma coībant
stringēbantque iterum gladiōs, cum fessus in undās
coeperat igniferōs Tītān immergere currūs
noxque subīre polum. iuxtā mittuntur, utrōsque
quī dirimant ā caede virōs, nec sēgnius illī
dēpōnunt animōs. tunc bellō maximus Hector:
“quae tē terra virum, quī tē genuēre parentēs?
vīribus es prōlēs generōsa atque inclita,” dīxit.
at contrā sē ferre parat Telamōnius Aiāx:
“Hēsionā dē mātre vidēs Telamōne creātum;
nōbilis est domus et fāmā generōsa propāgō.”
Hector, ut Hēsionae nōmen cāsūsque recordāns:
“absistāmus,” aït, “sanguis commūnis utrīque est,”
et prior Aeacidēn aurātō mūnerat ēnse
inque vicem, quō sē bellātor cīnxerat Aiāx,
accipit īnsignem variō caelāmine balteum.
post haec extemplō Grāium Trōumque catervae
discēdunt caelumque tegit nox ātra tenebrīs.
implentur dapibus largīs Bacchīque liquōre
atque avidī placidō trādunt sua corpora somnō.
postera cum prīmum stēllās Aurōra fugārat,
in coetum vēnēre Phryges. tunc maximus Hector
cum sociīs memorāns hesternae fūnera caedis
suādet ut invictīs Helenē reddātur Achīvīs
praedaque quae dūrōs Menelāī mulceat ignēs;
idque placet cūnctīs. tunc saevō missus Atrīdae
pertulit Īdaeus Trōum mandāta; neque ille
aut animum praedae aut dictīs accommodat aurēs;
ultrō etiam castrīs Īdaeum excēdere iussit.
pāruit is monitīs iterumque ad castra reversus
Trōica contemptum dūrō sē reddit ab hoste.
intereā Danaī cōnfūsī caede suōrum
ingentēs strūxēre pyrās collēctaque passim
fortia trādidērunt sociōrum corpora flammīs.
tum renovant fossās et vallum rōbore cingunt.
ut nitidum Tītān radiīs patefēcerat orbem,
convocat in coetum superōs Iovis et monet omnēs
nē contrā sua dicta velint contendere dīvī.
ipse per aetheriās caelī dēlābitur aurās
umbrōsīsque simul cōnsēdit montibus Īdae.
inde aciēs videt Īliacās dextrāque potentī
sustinet aurātās aequātō pondere lancēs
fātaque dūra Phrygum cāsūsque expendit Achīvum
et Grāium clādēs gravibus praeponderat armīs.
intereā Danaōs ingentī concitus īrā
Prīamidēs agit et tōtīs gravis imminet armīs,
ūnum quippe decus Phrygiae. turbantur Achīvī
Dōricaque ingentī complentur castra tumultū.
hortātur sociōs mūrīs inclūsus Atrīdēs
languentēsque animōs iuvenum in certāmina firmat.
prīnceps Tȳdīdēs ārdentibus ēmicat armīs
per mediōsque hostēs immānī turbine fertur.
hīc illī occurrit fātīs Agelāus inīquīs,
tēlum immāne manū quatiēns, quem maximus hērōs
occupat et dūrō medium trānsverberat ēnse.
hinc Phrygas Aiācis vāstīs prōtēctus in armīs
Teucer agit spargitque levēs in terga sagittās.
Gorgythiōna ferum lētālī vulnere fundit.
mox aliās aciēs petit aurīgamque superbī
Hectoris obtruncat, quem saxō Trōius hērōs
occupat excussōque incautum prōterit arcū.
ast illum fīdī rapiunt dē caede sodālēs
prōstrātumque levant. ruit undique turbidus Hector,
adversāsque aciēs īnfēstā cuspide terret.
sē rūrsus Danaī turbātī caede suōrum
convertunt iterumque levēs in castra catervae
cōnfugiunt portāsque obiectō rōbore firmant.
at Phryges obsīdunt inclūsōs aggere Grāiōs
excubitūque premunt mūrōs flammīsque corōnant.
cētera per campōs sternunt sua corpora pūbēs
indulgentque merō, cūrāsque animōsque resolvunt.
attonitī Danaum procerēs discrīmine tantō
nec dapibus relevant animōs nec corpora cūrant,
sed miserī sua fāta gemunt. mox Nestore pulsī
lēgātōs mittunt dextramque hortantur Achillis
ut ferat auxilium miserīs. Thetidēius hērōs
nec Danaum capit aure precēs nec mūnera rēgis
ūlla referre cupit; nōn illum redditus ignis
aut intācta suō Brīsēis corpore mōvit.
irrita lēgātī referunt respōnsa Pelasgīs.
[et dapibus cūrant animōs lēnīque sopōre]
alterius tenebrae tardē lābentibus astrīs
* * *
restābatque super tacitae pars tertia noctis,
cum Danaum iussū castrīs Aetōlius hērōs
ēgreditur sociumque sibī dēlēgit Ulixem,
quī sēcum tacitae sublūstrī noctis in umbrā
scrūtētur studiō quae sit fīdūcia Trōum
quidve agitent quantāsve parent in proelia vīrēs.
dumque iter horrendum loca pernoctāta paventēs
carpēbant, venit ecce Dolōn, quem Trōia pūbēs
mīserat, ut Danaum sollertī pectore vīrēs
perspiceret sēnsūsque ducum plēbisque referret.
quem procul ut vīdit socius Diomēdis Ulixēs,
abdiderunt occultantēs sua corpora fūrtim
post dēnsōs fruticēs, dum spē percussus inānī
Trōs Eumēdiadēs cursū praecēderet illōs,
nē facile oppressus gressum in sua castra referret.
post ubi trānsierat fīdēns animōque manūque,
prōsiluēre virī iuvenemque ēvādere cursū
cōnantem capiunt ferrōque manūque minantur.
ille timōre pavēns: “vītam concēdite,” dīxit,
“hoc ūnum satis est. quodsī perstātis in īrā,
quanta ex morte meā capiētis praemia laudis?
at sī cūr veniam tacitīs exquīritis umbrīs:
maxima Trōia mihī currum prōmīsit Achillis
sī vestrās cēpisset opēs. haec dōna secūtus
in dubiōs cāsūs, cōram quod cernitis ipsī,
īnfēlīx cecidī. nunc vōs per nūmina dīvum,
per mare, per Dītis flūctūs obtestor opācī,
nē rapere hanc animam crūdēlī caede velītis.
haec prō concessā referētis dōna salūte:
cōnsilium Priamī rēgis remque ōrdine gentis
expediam Phrygiae.” postquam quid Trōia parāret
cognōvēre virī, faucēs mucrōne reclūsō
dētrūdunt iuvenis. post haec tentōria Rhēsī
intrant atque ipsum somnō vīnōque sepultum
obtruncant spoliantque virum fūsōsque per herbam
exanimant sociōs. tum trīstī caede perāctā
praedā umerōs onerant, multō et candōre nitentēs
Thrācas equōs rapiunt, quōs nec praecēderet Eurus
nec posset volucrī cursū superāre sagittā.
inde iterum Argolicās prīmae sub tempore lūcis
ad classēs redeunt, quōs Nestoris accipit aetās
ac recipit portīs. postquam sua castra tenēbant,
facta ducī referunt. laudat Pelopēius hērōs,
fessaque iūcundae trādunt sua membra quiētī.
lūx exorta virōs in prīstina bella remīsit
īnstaurantque animōs recreātō mīlite pugnae
Dardanidum Danaumque ducēs. volat undique nūbēs
tēlōrum et ferrō ferrum sonat, undique mixtīs
inter sē strīdent mucrōnibus. īnstat utrimque
dēnsa aciēs mixtusque fluit cum sanguine sūdor.
tandem ferventī Danaum rēx concitus īrā
Antiphon ingentī prōstrātum vulnere fundit
Pīsandrumque simul frātremque ad bella ruentem
Hippolochum; post hōs gladiō petit Īphidamanta.
hīc rēgis dextram iaculō ferit; ille dolōre
ācrior acceptō fugientem Antēnore nātum
persequitur trāxitque ferōx cum vulnere poenās.
Hector tunc pugnae subit ācrī concitus īrā
Prīamidēs et percussōs agit undique Grāiōs.
nec Paris hostīlēs cessat prōsternere turmās
Eurypylīque femur contentō vulnerat arcū.
incumbunt Trōes, fugiunt in castra Pelasgī
vīribus exhaustīs et vāstīs undique firmant
ōbicibus mūrōs. tum saxō Mārtius Hector
perfringit portās ferrātaque rōbora laxat.
irrumpunt aditūs Phryges atque in līmine prīmō
restantēs sternunt Grāiōs vāllōque catervās
dēturbant, aliī scālās in moenia poscunt
et iaciunt ignēs. praebet victōria vīrēs.
dē mūrīs pugnant Danaī turrēsque per altās.
saxa volant, subeunt āctā testūdine Trōes
ascenduntque aditūs et portīs vīribus īnstant.
turbātī fugiunt omnēs iam castra Pelasgī
et scandunt puppēs. urget Trōiāna iuventūs
tēlaque crēbra iacit. resonat clāmōribus aether.
Neptūnus vīrēs Danaīs animumque ministrat.
pugna ingēns oritur. furit istinc hostis et illinc.
Īdomenei dextrā cadit Āsius; Hector atrōcem
Amphimachum obtruncat, necnōn occumbit in armīs
Anchīsae gener Alcathous, quem fūderat ēnse
magnanimus ductor Rhytieus. tunc fervidus hastā
Dēiphobus ferit Ascalaphum mergitque sub undās.
Hector ubīque ferus violentō pectore saevit,
quem saxō ingentī percussum maximus Aiāx
dēpulit et tōtō prōstrātum corpore fūdit.
concurrit Trōiāna manus iuvenemque vomentem
sanguineōs flūctūs Xanthī lāvēre fluentis.
inde iterum ad pugnam redeunt; fit maxima caedēs
ambōrum et mānat tellūs īnfecta cruōre.
Pōlydamās validō Prothoēnora percutit ictū,
Archelochumque Antēnoridēn Telamōnius Aiāx,
Boeōtumque Acamās Promachum, quem sternit atrōcis
Pēneleī dextra. inde cadit Priamēia pūbēs
[ācrius īnsurgunt Trōēs ad Achaica bella
īnstaurantque manūs, cēdit Pelopēia pūbēs]
pulsa metū vallumque et mūrōs aggere saeptōs
trānsiliunt, aliī fossās volvuntur in ipsās.
advolat intereā Danaum metus, impiger Hector.
cōnfugiunt iterum ad classēs Agamemnonis ālae
atque inde adversīs prōpellunt vīribus hostem.
fit pugna ante ratēs. saevit Māvortius Hector
et poscit flammās tōtamque incendere classem
apparat. huic validīs obsistit vīribus Aiāx,
stāns prīmā in puppī, clipeōque incendia saeva
sustinet et sōlus dēfendit mīlle carīnās.
hinc iaciunt Danaī rōbustae cuspidis hastās,
illinc ārdentēs taedās Phryges undique iactant;
per vāstōs sūdor pugnantum dēfluit artūs.
nōn valet ulterius clādem spectāre suōrum
Patroclus subitōque armīs mūnītus Achillis
prōvolat et falsā conterret imāgine Trōas.
quī modo turbābant Danaōs animōque fremēbant,
nunc trepidī fugiunt; fugientibus imminet ille
perturbatque ferōx aciēs vāstumque per agmen
sternit et ingentī Sarpēdona vulnere fundit
et nunc hōs cursū nunc illōs praeterit ārdēns
proeliaque horrendī sub imāgine versat Achillis.
quem postquam sociās miscentem caede catervās
turbantemque aciēs respexit fervidus Hector,
tollit atrōx animōs vāstīsque immānis in armīs
occurrit contrā magnōque haec increpat ōre:
“hūc, age, hūc converte gradum, fortissime Achillēs!
iam nōscēs ultrīx quid Trōica dextera possit
et quantum in bellō valeat fortissimus Hector.
nam licet ipse suīs Māvors tē prōtegat armīs,
invītō tamen haec perimet tē dextera Mārte.”
ille silet spernitque minās animōsaque dicta,
ut quem mentītur vērus crēdātur Achillēs.
tunc prior intorquet collēctīs vīribus hastam
Dardanidēs, quam prōlāpsam celerī excipit ictū
Patroclus redditque vicēs et, mūtua dōna,
obicit et saxum ingentī cum pondere missum
quod clipeō excussum viridī tellūre resēdit.
tunc rigidōs stringunt ēnsēs et comminus armīs
inter sē miscent, dōnec Trōiānus Apollō
mentītōs vultūs simulātī pandit Achillis
dēnūdatque virum, quem bellō maximus Hector
pugnantem, falsīs postquam dēprēndit in armīs,
irruit et iuvenem nūdātō pectore ferrō
trāicit et victō Vulcānia dētrahit arma.
vindicat exstīnctī corpus Telamōnius Aiāx
oppositōque tegit clipeō. Priamēia pūbēs
laetitiā exsultat, Danaī sua vulnera maerent.
intereā iuvenis trīstī cum pūbe suōrum
Nestoridēs in castra ferunt miserābile corpus.
tunc ut Pēlīdae aurēs dīverberat horror,
palluit īnfēlīx iuvenis, calor ossa relīquit;
[membra simul lacrimāns māternō innectit amictū,
dēflēns Aeacidēs trīstī dē caede sodālis]
unguibus ōra secat cōmptōsque in pulvere crīnēs
dēfōrmat, scindit firmō dē pectore vestēs
et super exstīnctī prōstrātus membra sodālis
crūdēlēs fundit questūs atque ōscula fīgit.
mox ubi dēpositī gemitūs lacrimaeque quiērunt:
“nōn impūne meī laetābere caede sodālis,
Hector,” aït, “magnāsque meō, violente, dolōrī
persolvēs poenās atque istīs victor
in armīs, in quibus exsultās, fūsō moriēre cruōre.”
post haec accēnsus furiīs dēcurrit ad aequor
fortiaque arma Thetin supplex rogat. illa relictīs
flūctibus auxilium Vulcānī prōtinus ōrat.
excitat Aetnaeōs calidīs fornācibus ignēs
Mulciber et validīs fulvum domat ictibus aurum.
mox effecta refert dīvīnīs artibus arma
et dōnat Thetidī; quae postquam magnus Achillēs
induit, in clipeum vultūs convertit atrōcēs.
illīc Ignipotēns mundī caelāverat arcem
[sīderaque et liquidīs redimītās undique nymphīs
fēcerat et mīrē liquidās Nērēidos arcēs
Ōceanī terrās et cīnctum Nērea circum]
astrōrumque vicēs dīmēnsaque tempora noctis,
quattuor et mundī partēs, quantum Arctus ab Austrō
et quantum occāsus roseō distāret ab ortū,
Lūcifer unde suīs, unde Hesperus ūnus uterque
exorerētur equīs, et quantum in orbe meāret
Lūna cava et nitidā lūstrāret lampade caelum;
addideratque fretīs sua nūmina: Nērea magnum
Ōceanumque senem nec eundem Prōtea semper,
Trītōnēsque ferōs et amantem Dōrida flūctūs;
fēcerat et liquidās mīrā Nērēidas arte.
terra gerit silvās horrendaque mōnstra ferārum
flūminaque et montēs cumque altīs oppida mūrīs,
in quibus exercent lēgēs annōsaque iūra
certantēs populī; sedet illīc aequus utrīsque
iūdex et lītem discernit fronte serēnā.
parte aliā resonant castae Paeāna puellae
dantque chorōs mollēs et tympana dextera pulsat;
ille lyrae gracilēs extēnsō pollice chordās
percurrit septemque modōs modulātur avēnīs:
carmina compōnunt mundī resonantia mōtum.
rūra colunt aliī, sulcant gravia arva iuvencī
mātūrāsque metit rōbustus messor aristās
et gaudet pressīs immundus vīnitor ūvīs.
tondent prāta gregēs, pendent in rūpe capellae.
haec inter mediīs stābat Mārs aureus armīs,
quem dīva Ātropus et circā reliquaeque sedēbant
anguineīs maestae Clōthō Lachesisque capillīs.
tālibus ōrnātus dōnīs Thetidēius hērōs
in mediās aciēs immānī turbine fertur,
cui vīrēs praebet castā cum Pallade Iūnō
dantque animōs iuvenī. contrā Cytherēius hērōs
occurritque virō, sed nōn cum vīribus aequīs
Aeacidae nec compar erat, tamen īra coēgit
cōnferre invictīs iuvenem cum vīribus arma.
quem nisi servāsset magnārum rēctor aquārum,
ut profugus Latiīs Trōiam reparāret in arvīs
Augustumque genus clārīs submitteret astrīs,
nōn clārae gentis nōbīs mānsisset orīgō.
inde agit Aeacidēs īnfēstā cuspide Teucrōs
ingentemque modum prōsternit caede virōrum,
sanguinis Hectoreī sitiēns. at Dardana pūbēs
cōnfugit ad Xanthī rapidōs perterrita flūctūs
auxiliumque petit dīvīnī flūminis. ille
īnstat et in mediīs pugnātur gurgitis undīs.
īra dabat vīrēs; stringuntur sanguine rīpae
sparsaque per tōtōs volvuntur corpora flūctūs.
at Venus et Phrygiae gentis tūtātor Apollō
cōgunt in Danaōs Xanthī cōnsurgere flūctūs,
ut fera terribilī miscentem proelia dextrā
obruat Aeacidēn; quī prōtinus undique tōtīs
exspatiātur aquīs et vāstō gurgite praeceps
volvitur atque virum torrentibus impedit undīs
praetardatque gradūs. ille omnī corpore saevās
contrā pugnat aquās adversaque flūmina rumpit
et modo disiectōs umerīs modo pectore vāstō
prōpellit flūctūs. quem longē prōvida Iūnō
asseruit, rapidae nē cēderet ictibus undae;
sānctaque pugnārunt inter sē nūmina dīvum.
rūrsus agit Phrygiās ingentī caede catervās
horridus Aeacidēs bellīque ārdōre resūmptō
fūnereās aciēs horrendaque proelia miscet.
nōn illum vīs ūlla movet, nōn saeva fatīgant
pectora bellandō; vīrēs successus adauget.
percussī dubitant trepidā formīdine Trōes
atque intrā mūrōs exhaustā paene salūte
cōnfugiunt portāsque obiectō rōbore firmant.
ūnus tōta salūs in quō Trōiāna manēbat
Hector adest, quem nōn dūrae timor undique mortis,
nōn patriae tenuēre precēs quīn obvius īret
et contrā magnum contendere vellet Achillem.
quem procul ut vīdit tēctum caelestibus armīs,
[ante oculōs subitō vīsa est Trītōnia Pallas]
pertimuit clausīsque fugit sua moenia circum
īnfēlīx portīs, sequitur Nērēius hērōs.
in somnīs velutī, cum pectora terruit īra,
hic cursū super īnsequitur, fugere ille vidētur,
festīnantque ambō, gressum labor ipse morātur,
alternīs poterant īnsistere coepta perīclīs]
nec requiēs aderat: timor undique concitat īrās.
spectant dē mūrīs miserī sua fāta parentēs
pallentemque vident suprēmō tempore nātum
quem iam summa diēs suprēmā lūce premēbat.
huic subitō ante oculōs similis Trītōnia frātrī
occurrēns iuvenem simulātō dēcipit ōre;
nam cum Dēiphobī tūtum sē crēdidit armīs,
trānstulit ad Danaōs iterum sua nūmina Pallas.
concurrunt iactīs inter sē comminus hastīs
invictī iuvenēs. hic vāstīs intonat armīs,
ille hastam validō nēquīquam umbōne repellit
alternīsque ferōs mūtat congressibus ictūs.
sūdor agit rīvōs, ēnsem terit horridus ēnsis
collātusque haeret pede pēs et dextera dextrae.
hastam iam manibus saevus lībrābat Achillēs
inque virum magnīs ēmissam vīribus ēgit,
quam praeterlāpsam vītāvit callidus Hector.
exclāmant Danaī. contrā Priamēius hērōs
vibrātum iaculum Vulcānia torquet in arma,
nec successus adest, nam dūrō īnflectitur aurō
dissiluitque mucrō. gemuērunt agmina Trōum.
concurrunt iterum collātīs fortiter armīs
inque vicem dūrōs ēvītant comminus ēnsēs.
nec sufferre valet ultrā sortemque suprēmam
stantemque Aeacidēn dēfectīs vīribus Hector.
dumque retrō cēdit frāternaque rēbus in artīs
respicit auxilia et nūllam videt esse salūtem,
sēnsit adesse dolōs. quid agat? quae nūmina supplex
invocet? et tōtō languēscunt corpore vīrēs
auxiliumque negant. retinet vix dextera ferrum,
nox oculōs inimīca tegit nec subvenit ūllum
dēfessō auxilium. pugnat moritūrus et altō
corde premit gemitūs. īnstat Nērēius hērōs
turbātumque premit procul undique; tunc iacit hastam
et mediās rigidā trānsfīxit cuspide faucēs.
exsultant Danaī, Trōes sua vulnera dēflent.
tunc sīc āmissīs īnfēlīx vīribus Hector:
“ēn concēde meōs miserīs genitōribus artūs,
quōs pater īnfēlīx multō mercābitur aurō.
dōna ferēs victor. Priamī nunc fīlius ōrat,
tē Priamus, dux ille ducum, quem Graecia sōlum
pertimuit. sī, nec precibus nec mūnere victus,
nec lacrimīs miserī nec clārā gente movēris,
afflīctī miserēre patris. moveat tua Pēleus
pectora prō Priamō, prō nostrō corpore Pyrrhus.”
tālia Prīamidēs. quem contrā dūrus Achillēs:
“quid mea supplicibus temptās īnflectere dictīs
pectora, quem possem dīreptum mōre ferārum,
sī sineret nātūra, meīs absūmere mālīs?
tē vērō trīstēsque ferae cūnctaeque volucrēs
dīripient, avidōsque canēs tua vīscera pāscent.
haec ex tē capient Patroclī gaudia mānēs,
sī capiunt umbrae.” dum tālia magnus Achillēs
ōre trucī iactat, vītam miserābilis Hector
reddidit. hunc animī nōndum satiātus Achillēs
dēligat ad currum pedibusque exsanguia membra
ter circum mūrōs victor trahit; altius ipsōs
fert dominī successus equōs. tum maximus hērōs
dētulit ad Danaōs foedātum pulvere corpus.
laetantur Danaī, plangunt sua vulnera Trōes
et pariter captōs dēflent cum fūnere mūrōs.
intereā victor dēflētī corpus amīcī
fūnerat Aeacidēs pompāsque ad fūnera dūcit.
tum circā tumulum miserōs rapit Hectoris artūs
et vapidō cinerī lūdōrum indīcit honōrēs.
Tȳdīdēs cūnctōs cursū pedibusque ferōcem
Mērionēn superat; luctandō vincitur Aiāx
cuius dēcēpit vīrēs Lāertius āstū;
caestibus adversīs cūnctōs superāvit Epēus
et discō fortī Polypoetēs dēpulit omnēs
Mērionēsque arcū. tandem certāmine missō
in sua castra redit turbīs comitātus Achillēs.
flent miserī āmissum Phryges Hectora tōtaque maestō
Trōia sonat plānctū; fundit miseranda querēlās
īnfēlīx Hecubē saevīsque arat unguibus ōra
Andromachēque suās scindit dē pectore vestēs,
heu tantō spoliāta virō. ruit omnis in ūnō
Hectore causa Phrygum, ruit et dēfessa senectūs
afflīctī miseranda patris, quem nec sua coniūnx
turbaque nātōrum nec magnī glōria rēgnī
oblītum tenuit vītae quīn īret inermis
et sōlum invictī castrīs sē redderet hostis.
mīrantur Danaum procerēs, mīrātur et ipse
Aeacidēs animum miserī senis; ille trementēs
affūsus genibus tendēns ad sīdera palmās
haec aït: “ō Grāiae gentis fortissime Achillēs,
ō rēgnīs inimīce meīs, tē Dardana sōlum
victa tremit pūbēs, tē sēnsit nostra senectūs
crūdēlem nimium. nunc sīs mītissimus, ōrō,
et patris afflīctī genibus miserēre precantis
dōnaque quae portō miserī prō corpore nātī
accipiās. sī nec precibus nec flecteris aurō,
in senis extrēmōs tua dextera saeviat annōs.
saltem saeva pater comitābor fūnera nātī!
nec vītam mihi nec magnōs concēdere honōrēs,
sed fūnus crūdēle meum. miserēre parentis
et pater esse meō mītis dē corpore disce.
Hectoris interitū vīcistī Dardana rēgna,
vīcistī Priamum. sortis reminīscere victor
hūmānae variōsque ducum tū respice cāsūs.”
hīs tandem precibus grandaevum mōtus Achillēs
allevat ā terrā corpusque exsangue parentī
reddidit Hectoreum. post haec sua dōna reportat
in patriam Priamus trīstēsque ex mōre suōrum
apparat exsequiās extrēmaque fūnera dūcit.
tum pyra cōnstruitur, quā bis sex corpora Grāium
quadrupedēsque adduntur equī currūsque tubaeque
et clipeī galeaeque cavae argūtaque tēla.
haec super ingentī gemitū compōnitur Hector.
stant circum Īliades mātrēs manibusque decōrōs
abrumpunt crīnēs laniātaque pectora plangunt.
[illō namque rogō nātōrum fūnera cernunt]
tollitur et iuvenum magnō cum murmure clāmor
flēbilis. ārdēbat flammā namque Īlion illā.
inter quōs gemitūs laniātō pectore coniūnx
prōvolat Andromachē mediōsque immittere in ignēs
sē cupit Astyanacta tenēns, quam iussa suārum
turba rapit. contrā trīstis tamen ūsque resistit
dōnec collāpsae cecidērunt rōbora flammae
inque levēs abiit tantus dux ille favīllās.
sed iam siste gradum fīnemque impōne labōrī,
Calliopē, vātisque tuī moderāre carīnam,
rēmīs quem cernis stringentem lītora paucīs,
iamque tenet portum mētamque potentis Homērī.
Pīeridum comitāta cohors, summitte rudentēs;
sānctaque virgineōs laurō redimīta capillōs,
ipsa tuās dēpōne lyrās. ades, inclita Pallas,
tūque favē vātī, cursū iam, Phoebe, perāctō.