sēgnior Ōceanō quam lēx aeterna vocābat

lūctificus Tītān numquam magis aethera contrā

ēgit equōs cursumque polō rapiente retorsit,

dēfectūsque patī voluit raptaeque labōrēs

lūcis, et attrāxit nūbēs nōn pābula flammīs,

sed nē Thessalicō pūrus lūcēret in orbe.

at nox, fēlīcis Magnō pars ultima vītae,

sollicitōs vānā dēcēpit imāgine somnōs.

nam Pompeiānī vīsus sibi sēde theātrī

innumeram effigiem Rōmānae cernere plēbis

attollīque suum laetīs ad sīdera nōmen

vōcibus et plausū cuneōs certāre sonantēs;

quālis erat populī faciēs clāmorque faventis

ōlim, cum iuvenis prīmīque aetāte triumphī,

post domitās gentēs quās torrēns ambit Hibērus

et quaecumque fugāx Sertōrius impulit arma,

Vespere pācātō, pūrā venerābilis aequē

quam currūs ōrnante togā, plaudente senātū

sēdit adhūc Rōmānus eques; seu fīne bonōrum

ānxia mēns cūrīs ad tempora laeta refūgit,

sīve per ambāgēs solitās contrāria vīsīs

vāticināta quiēs magnī tulit ōmina plānctūs,

seu vetitō patriās ultrā tibi cernere sēdēs

sīc Rōmam Fortūna dedit. nē rumpite somnōs,

castrōrum vigilēs, nūllās tuba verberet aurēs.

crāstina dīra quiēs et imāgine maesta diurnā

undique fūnestās aciēs feret, undique bellum.

unde parēs somnōs populī noctemque beātam?

ō fēlīx, sī tē vel sīc tua Rōma vidēret!

dōnāssent utinam superī patriaeque tibīque

ūnum, Magne, diem, quō fātī certus uterque

extrēmum tantī frūctum raperētis amōris.

tū velut Ausoniā vādis moritūrus in urbe,

illa ratī semper dē tē sibi cōnscia vōtī

hoc scelus haud umquam fātīs haerēre putāvit,

sīc sē dīlēctī tumulum quoque perdere Magnī.

tē mixtō flēsset lūctū iuvenisque senexque

iniussusque puer; lacerāsset crīne solūtō

pectora fēmineum ceu Brūtī fūnere vulgus.

nunc quoque, tēla licet paveant victōris inīquī,

nūntiet ipse licet Caesar tua fūnera, flēbunt,

sed dum tūra ferunt, dum laurea serta Tonantī.

ō miserī, quōrum gemitūs ēdēre dolōrem,

quī tē nōn plēnō pariter plānxēre theātrō.

vīcerat astra iubar, cum mixtō murmure turba

castrōrum fremuit fātīsque trahentibus orbem

signa petit pugnae. miserī pars maxima vulgī

nōn tōtum vīsūra diem tentōria circum

ipsa ducis queritur magnōque accēnsa tumultū

mortis vīcīnae properantīs admovet hōrās.

dīra subit rabiēs. sua quisque ac pūblica fāta

praecipitāre cupit. sēgnis pavidusque vocātur

ac nimium patiēns socerī Pompeius, et orbis

indulgēns rēgnō, quī tot simul undique gentīs

iūris habēre suī vellet pācemque timēret.

necnōn et rēgēs populīque queruntur Eōī

bella trahī patriāque procul tellūre tenērī.

hoc placet, ō superī, cum vōbīs vertere cūncta

prōpositum, nostrīs errōribus addere crīmen?

clādibus irruimus nocitūraque poscimus arma;

in Pompeiānīs vōtum est Pharsālia castrīs.

cūnctōrum vōcēs Rōmānī maximus auctor

Tullius ēloquiī, cuius sub iūre togāque

pācificās saevus tremuit Catilīna secūrīs,

pertulit, īrātus bellīs, cum rōstra forumque

optāret passus tam longa silentia mīles.

addidit invalidae rōbur fācundia causae.

‘hoc prō tot meritīs sōlum tē, Magne, precātur

ūtī sē Fortūna velīs, procerēsque tuōrum

castrōrum rēgēsque tuī cum supplice mundō

affūsī vincī socerum patiāre rogāmus.

hūmānī generis tam longō tempore bellum

Caesar erit? meritō Pompeium vincere lentē

gentibus indignum est ā trānscurrente subāctīs.

quō tibi fervor abit aut quō fīdūcia fātī?

dē superīs, ingrāte, timēs causamque senātūs

crēdere dīs dubitās? ipsae tua signa revellent

prōsilientque aciēs: pudeat vīcisse coāctum.

sī duce tē iussō, sī nōbīs bella geruntur,

sit iūris quōcumque velint concurrere campō.

quid mundī gladiōs ā sanguine Caesaris arcēs?

vibrant tēla manūs, vix signa morantia quisquam

exspectat: properā, nē tē tua classica linquant.

scīre senātus avet mīles tē, Magne, sequātur

an comes.’ ingemuit rēctor sēnsitque deōrum

esse dolōs et fāta suae contrāria mentī.

‘sī placet hoc’ inquit ‘cūnctīs, sī mīlite Magnō,

nōn duce tempus eget, nīl ultrā fāta morābor:

involvat populōs ūnā Fortūna ruīnā

sitque hominum magnae lūx ista novissima partī.

testor, Rōma, tamen Magnum quō cūncta perīrent

accēpisse diem. potuit tibi vulnere nūllō

stāre labor bellī, potuī sine caede subāctum

captīvumque ducem violātae trādere pācī.

quis furor, ō caecī, scelerum? cīvīlia bella

gestūrī metuunt nē nōn cum sanguine vincant?

abstulimus terrās, exclūsimus aequore tōtō,

ad praemātūrās segetum ieiūna rapīnās

agmina compulimus, vōtumque effēcimus hostī

ut māllet sternī gladiīs mortemque suōrum

permiscēre meīs. bellī pars magna perācta est

hīs, quibus effectum est nē pugnam tīrō pavēret,

sī modo virtūtis stimulīs īraeque calōre

signa petunt: multōs in summa perīcula mīsit

ventūrī timor ipse malī. fortissimus ille est

quī, prōmptus metuenda patī sī comminus īnstent,

et differre potest. placet haec tam prospera rērum

trādere fortūnae, gladiō permittere mundī

discrīmen; pugnāre ducem quam vincere mālunt.

rēs mihi Rōmānās dederās, Fortūna, regendās:

accipe maiōrēs et caecō in Mārte tuēre.

Pompeiī nec crīmen erit nec glōria bellum.

vincis apud superōs vōtīs mē, Caesar, inīquīs:

pugnātur. quantum scelerum quantumque malōrum

in populōs lūx ista feret! quot rēgna iacēbunt!

sanguine Rōmānō quam turbidus ībit Enīpeus!

prīma velim caput hoc fūnestī lancea bellī,

sī sine mōmentō rērum partisque ruīnā

cāsūrum est, feriat, neque enim victōria Magnō

laetior. aut populīs invīsum hāc clāde perāctā

aut hodiē Pompeius erit miserābile nōmen:

omne malum vīctī, quod sors feret ultima rērum,

omne nefās victōris erit.’ sīc fātur, et arma

permittit populīs frēnōsque furentibus īrā

laxat et ut vīctus violentō nāvita Cōrō

dat regimen ventīs ignāvumque arte relictā

puppis onus trahitur. trepidō cōnfūsa tumultū

castra fremunt, animīque trucēs sua pectora pulsant

ictibus incertīs. multōrum pallor in ōre

mortis ventūrae faciēsque simillima fātō.

advēnisse diem quī fātum rēbus in aevum

conderet hūmānīs, et quaerī Rōma quid esset

illō Mārte palam est. sua quisque perīcula nescit

attonitus maiōre metū. quis lītora pontō

obruta, quis summīs cernēns in montibus aequor

aetheraque in terrās dēiectō sōle cadentem,

tot rērum fīnem, timeat sibi? nōn vacat ūllōs

prō sē ferre metūs: urbī Magnōque timētur.

nec gladiīs habuēre fidem, nisi cautibus asper

exārsit mucrō; tunc omnis lancea saxō

ērigitur, tendunt nervīs meliōribus arcūs,

cūra fuit lēctīs pharetrās implēre sagittīs,

auget eques stimulōs frēnōrumque artat habēnās.

sī liceat superīs hominum cōnferre labōrēs,

nōn aliter Phlegrā rabidōs tollente gigantas

Mārtius incaluit Siculīs incūdibus ēnsis

et rubuit flammīs iterum Neptūnia cuspis

spīculaque extēnsō Paeān Pȳthōne recoxit,

Pallās Gorgoneōs diffūdit in aegida crīnēs,

Pallēnaea Iovī mūtāvit fulmina Cyclōps.

nōn tamen abstinuit ventūrōs prōdere cāsūs

per variās Fortūna notās. nam Thessala rūra

cum peterent, tōtus venientibus obstitit aether

adversāsque facēs immēnsōque igne columnās

et trabibus mixtīs avidōs tȳphōnas aquārum

dētulit atque oculōs ingestō fulgure clausit;

excussit cristās galeīs capulōsque solūtīs

perfūdit gladiīs ēreptaque pīla liquāvit,

aetheriōque nocēns fūmāvit sulpure ferrum;

vixque revulsa solō maiōrī pondere pressum

signiferī mersēre caput rōrantia flētū

ūsque ad Thessaliam Rōmāna et pūblica signa.

admōtus superīs discussā fūgit ab ārā

taurus et Ēmathiōs praeceps sē iēcit in agrōs,

nūllaque fūnestīs inventa est victima sacrīs.

at tū, quōs scelerum superōs, quās rīte vocāstī

Eumenidas, Caesar? Stygiī quae nūmina rēgnī

īnfernumque nefās et mersōs nocte furōrēs

impia tam saevē gestūrus bella litāstī?

iam dubium mōnstrīsne deum, nimiōne pavōre

crēdiderint: multīs concurrere vīsus Olympō

Pindus et abruptīs mergī convallibus Haemus,

ēdere nocturnās bellī Pharsālia vōcēs,

īre per Ossaeam rapidus Boebēida sanguis;

inque vicem vultūs tenebrīs mīrantur opertōs

et pallēre diem galeīsque incumbere noctem

dēfūnctōsque patrēs et iūnctī sanguinis umbrās

ante oculōs volitāre suōs. sed mentibus ūnum

hoc sōlāmen erat, quod vōtī turba nefandī

cōnscia, quae patrum iugulōs, quae pectora frātrum

spērābat, gaudet mōnstrīs, mentisque tumultum

atque ōmen scelerum subitōs putat esse furōrēs.

quid mīrum populōs quōs lūx extrēma manēbat

lymphātō trepidāsse metū, praesāga malōrum

sī data mēns hominī est? Tyriīs quī Gādibus hospes

adiacet Armeniumque bibit Rōmānus Araxēn,

sub quōcumque diē, quōcumque est sīdere mundī,

maeret et ignōrat causās animumque dolentem

corripit, Ēmathiīs quid perdat nescius arvīs.

Euganeō, sī vēra fidēs memorantibus, augur

colle sedēns, Aponus terrīs ubi fūmifer exit

atque Antēnoreī dispergitur unda Timāvī,

‘vēnit summa diēs, geritur rēs maxima,’ dīxit

‘impia concurrunt Pompeiī et Caesaris arma,’

seu tonitrūs ac tēla Iovis praesāga notāvit,

aethera seu tōtum discordī obsistere caelō

perspexitque polōs, seu nūmen in aethere maestum

sōlis in obscūrō pugnam pallōre notāvit.

dissimilem certē cūnctīs quōs explicat ēgit

Thessalicum nātūra diem: sī cūncta perītō

augure mēns hominum caelī nova signa notāsset,

spectārī tōtō potuit Pharsālia mundō.

ō summōs hominum, quōrum Fortūna per orbem

signa dedit, quōrum fātīs caelum omne vacāvit!

haec et apud sērās gentēs populōsque nepōtum,

sīve suā tantum venient in saecula fāmā

sīve aliquid magnīs nostrī quoque cūra labōris

nōminibus prōdesse potest, cum bella legentur,

spēsque metusque simul peritūraque vōta movēbunt,

attonitīque omnēs velutī venientia fāta,

nōn trānsmissa, legent et adhūc tibi, Magne, favēbunt.

mīles, ut adversō Phoebī radiātus ab ictū

dēscendēns tōtōs perfūdit lūmine collēs,

nōn temere immissus campīs: stetit ōrdine certō

īnfēlīx aciēs. cornūs tibi cūra sinistrī,

Lentule, cum prīmā, quae tum fuit optima bellō,

et quārtā legiōne datur. tibi, nūmine pugnāx

adversō Domitī, dextrī frōns trādita Mārtis.

at mediī rōbur bellī fortissima dēnsant

agmina, quae Cilicum terrīs dēducta tenēbat

Scīpiō, mīles in hōc, Libycō dux prīmus in orbe.

at iuxtā fluviōs et stāgna undantis Enīpeī

Cappadocum montāna cohors et largus habēnae

Ponticus ībat eques. siccī sed plūrima campī

tetrarchae rēgēsque tenent magnīque tyrannī

atque omnis Latiō quae servit purpura ferrō.

illūc et Libyē Numidās et Crēta Cydōnas

mīsit, Itȳraeīs cursus fuit inde sagittīs,

inde, trucēs Gallī, solitum prōdīstis in hostem,

illīc pugnācēs commōvit Hibēria caetrās.

ēripe victōrī gentīs et sanguine mundī

fūsō, Magne, semel tōtōs cōnsūme triumphōs.

illō forte diē Caesar statiōne relictā

ad segetum raptūs mōtūrus signa repente

cōnspicit in plānōs hostem dēscendere campōs,

oblātumque videt vōtīs sibi mīlle petītum

tempus, in extrēmōs quō mitteret omnia cāsūs.

aeger quippe morae flagrānsque cupīdine rēgnī

coeperat exiguō tractū cīvīlia bella

ut lentum damnāre nefās. discrīmina postquam

adventāre ducum suprēmaque proelia vīdit

cāsūram et fātīs sēnsit nūtāre ruīnam,

illa quoque in ferrum rabiēs prōmptissima paulum

languit, et cāsūs audāx spondēre secundōs

mēns stetit in dubiō, quam nec sua fāta timēre

nec Magnī spērāre sinunt. formīdine mersā

prōsilit hortandō melior fīdūcia vulgō.

‘ō domitor mundī, rērum fortūna meārum,

mīles, adest totiēns optātae cōpia pugnae.

nīl opus est vōtīs, iam fātum accersite ferrō.

in manibus vestrīs quantus sit Caesar habētis.

haec est illa diēs mihi quam Rubicōnis ad undās

prōmissam meminī, cuius spē mōvimus arma,

in quam distulimus vetitōs remeāre triumphōs;

haec, fātō quae teste probet quis iūstius arma

sūmpserit. haec aciēs vīctum factūra nocentem est.

sī prō mē patriam ferrō flammīsque petīstis,

nunc pugnāte trucēs gladiōque exsolvite culpam:

nūlla manus bellī mūtātō iūdice pūra est.

nōn mihi rēs agitur, sed vōs ut lībera sītis

turba, precor gentēs ut iūs habeātis in omnēs.

ipse ego prīvātae cupidus mē reddere vītae

plēbēiāque togā modicum compōnere cīvem,

omnia dum vōbīs liceant, nihil esse recūsō.

invidiā rēgnāte meā. nec sanguine multō

spem mundī petitis: Graiīs dēlēcta iuventūs

gymnasiīs aderit studiōque ignāva palaestrae

et vix arma ferēns, aut mixtae dissona turbae

barbariēs, nōn illa tubās, nōn agmine mōtō

clāmōrem lātūra suum. cīvīlia paucae

bella manūs facient: pugnae pars magna levābit

hīs orbem populīs Rōmānumque obteret hostem.

īte per ignāvās gentēs fāmōsaque rēgna

et prīmō ferrī mōtū prōsternite mundum;

sitque palam quās tot dūxit Pompeius in urbem

curribus, ūnīus gentēs nōn esse triumphī.

Armeniōsne movet Rōmāna potentia cuius

sit ducis? aut ēmptum minimō vult sanguine quisquam

barbarus, Hesperiīs Magnum praepōnere rēbus?

Rōmānōs ōdēre omnēs dominōsque gravantur

quōs nōvēre magis. sed mē fortūna meōrum

commīsit manibus, quārum mē Gallia testem

tot fēcit bellīs. cuius nōn mīlitis ēnsem

agnōscam? caelumque tremēns cum lancea trānsit

dīcere nōn fallar quō sit vibrāta lacertō.

quodsī signa ducem numquam fallentia vestrum

cōnspiciō, faciēsque trucēs oculōsque minācēs,

vīcistis. videor fluviōs spectāre cruōris

calcātōsque simul rēgēs sparsumque senātūs

corpus et immēnsā populōs in caede natantīs.

sed mea fāta moror, quī vōs in tēla furentīs

vōcibus hīs teneō. veniam date bella trahentī:

spē trepidō, haud umquam vīdī tam magna datūrōs

tam prope mē superōs. campōrum līmite parvō

absumus ā vōtīs. ego sum cui Mārte perāctō

quae populī rēgēsque tenent dōnāre licēbit.

quōne polī mōtū, quō caelī sīdere versō

Thessalicae tantum, superī, permittitis ōrae?

aut mercēs hodiē bellōrum aut poena parāta:

Caesareās spectāte crucēs, spectāte catēnās,

et caput hoc positum rōstrīs effūsaque membra

Saeptōrumque nefās et clausī proelia Campī.

cum duce Sullānō gerimus cīvīlia bella.

vestrī cūra movet, nam mē sēcūra manēbit

sors quaesīta manū: fodientem vīscera cernet

mē mea quī nōndum vīctō respexerit hoste.

dī, quōrum cūrās abdūxit ab aethere tellūs

Rōmānusque labor, vincat quīcumque necesse

nōn putat in vīctōs saevum dēstringere ferrum,

quīque suōs cīvēs, quod signa adversa tulērunt,

nōn crēdit fēcisse nefās. Pompeius in artō

agmina vestra locō vetitā virtūte movērī

cum tenuit, quantō satiāvit sanguine ferrum!

vōs tamen hoc ōrō, iuvenēs, nē caedere quisquam

hostis terga velit: cīvis quī fūgerit estō.

sed, dum tēla micant, nōn vōs pietātis imāgō

ūlla nec adversā cōnspectī fronte parentēs

commoveant; vultūs gladiō turbāte verendōs.

sīve quis īnfēstō cognāta in pectora ferrō

ībit, seu nūllum violārit vulnere pignus,

ignōtī iugulum tamquam scelus imputet hostis.

sternite iam vallum fossāsque implēte ruīnā,

exeat ut plēnīs aciēs nōn sparsa maniplīs.

parcite nē castrīs: vāllō tendētis in illō

unde aciēs peritūra venit.’ vix cūncta locūtō

Caesare quemque suum mūnus trahit, armaque raptim

sūmpta Cerēsque virīs. capiunt praesāgia bellī

calcātīsque ruunt castrīs; stant ōrdine nūllō,

arte ducis nūllā, permittuntque omnia fātīs.

sī totidem Magnī socerōs totidemque petentīs

urbis rēgna suae fūnestō in Mārte locāssēs,

nōn tam praecipitī ruerent in proelia cursū.

vīdit ut hostīlēs in rēctum exīre catervās

Pompeius nūllāsque morās permittere bellō

sed superīs placuisse diem, stat corde gelātō

attonitus; tantōque ducī sīc arma timēre

ōmen erat. premit inde metus, tōtumque per agmen

sublīmī praevectus equō ‘quem flāgitat’ inquit

‘vestra diem virtūs, fīnis cīvīlibus armīs,

quem quaesīstis, adest. tōtās effundite vīrēs:

extrēmum ferrī superest opus, ūnaque gentīs

hōra trahit. quisquis patriam cārōsque penātēs,

quī subolem ac thalamōs dēsertaque pignora quaerit,

ēnse petat: mediō posuit deus omnia campō.

causa iubet melior superōs spērāre secundōs:

ipsī tēla regent per vīscera Caesaris, ipsī

Rōmānās sancīre volent hōc sanguine lēgēs.

sī socerō dare rēgna meō mundumque parārent,

praecipitāre meam fātīs potuēre senectam:

nōn īrātōrum populīs urbīque deōrum est

Pompeium servāre ducem. quae vincere possent

omnia contulimus. subiēre perīcula clārī

sponte virī sacrāque antīquus imāgine mīles.

sī Curiōs hīs fāta darent reducēsque Camillōs

temporibus Deciōsque caput fātāle voventīs,

hinc stārent. prīmō gentēs oriente coāctae

innumeraeque urbēs quantās in proelia numquam

excīvēre manūs: tōtō simul ūtimur orbe.

quidquid signiferī comprēnsum līmite caelī

sub Noton et Boreān hominum sumus, arma movēmus.

nōnne superfūsīs collēctum cornibus hostem

in medium dabimus? paucās victōria dextrās

exigit, at plūrēs tantum clāmōre catervae

bella gerent. Caesar nostrīs nōn sufficit armīs.

crēdite pendentēs ē summīs moenibus urbis

crīnibus effūsīs hortārī in proelia mātrēs;

crēdite grandaevum vetitumque aetāte senātum

arma sequī sacrōs pedibus prōsternere cānōs

atque ipsam dominī metuentem occurrere Rōmam;

crēdite quī nunc est populus populumque futūrum

permixtās afferre precēs: haec lībera nāscī,

haec vult turba morī. sī quis post pignora tanta

Pompeiō locus est, cum prōle et coniuge supplex,

imperiī salvā sī maiestāte licēret,

volverer ante pedēs. Magnus, nisi vincitis, exul,

lūdibrium socerī, vester pudor, ultima fāta

dēprecor ac turpēs extrēmī cardinis annōs,

nē discam servīre senex.’ tam maesta locūtī

vōce ducis flagrant animī, Rōmānaque virtūs

ērigitur, placuitque morī, sī vēra timēret.

ergō utrimque parī prōcurrunt agmina mōtū

īrārum; metus hōs rēgnī, spēs excitat illōs.

hae facient dextrae quidquid nōn explicat aetās

ūlla nec hūmānum reparet genus omnibus annīs,

ut vacet ā ferrō. gentēs Mārs iste futūrās

obruet et populōs aevī venientis in orbem

ēreptō nātāle feret. tunc omne Latīnum

fābula nōmen erit: Gabiōs Veiōsque Coramque

pulvere vix tēctae poterunt mōnstrāre ruīnae

Albānōsque larēs Laurentīnōsque penātēs,

rūs vacuum, quod nōn habitet nisi nocte coāctā

invītus questusque Numam iussisse senātor.

nōn aetās haec carpsit edāx monumentaque rērum

putria dēstituit: crīmen cīvīle vidēmus

tot vacuās urbēs. generis quō turba redācta est

hūmānī! tōtō populī quī nāscimur orbe

nec mūrōs implēre virīs nec possumus agrōs:

urbs nōs ūna capit. vīnctō fossōre coluntur

Hesperiae segetēs, stat tēctīs putris avītīs

in nūllōs ruitūra domus, nūllōque frequentem

cīve suō Rōmam sed mundī faece replētam

clādis eō dedimus, nē tantō in corpore bellum

iam possit cīvīle gerī. Pharsālia tantī

causa malī. cēdant fērālia nōmina, Cannae

et damnāta diū Rōmānīs Allia fāstīs.

tempora signāvit leviōrum Rōma malōrum,

hunc voluit nescīre diem. prōh trīstia fāta!

āera pestiferum tractū morbōsque fluentīs

īnsānamque famem permissōsque urbibus ignēs

moeniaque in praeceps lātūrōs plēna tremōrēs

hī possunt explēre virī, quōs undique trāxit

in miseram Fortūna necem, dum mūnera longī

explicat ēripiēns aevī populōsque ducēsque

cōnstituit campīs, per quōs tibi, Rōma, ruentī

ostendat quam magna cadās. quae lātius orbem

possēdit, citius per prospera fāta cucurrit?

omne tibī bellum gentīs dedit, omnibus annīs

tē geminum Tītān prōcēdere vīdit in axem;

haud multum terrae spatium restābat Eōae

ut tibi nox, tibi tōta diēs, tibi curreret aether,

omniaque errantēs stēllae Rōmāna vidērent.

sed retrō tua fāta tulit pār omnibus annīs

Ēmathiae fūnesta diēs. hāc lūce cruentā

effectum ut Latiōs nōn horreat India fascēs,

nec vetitōs errāre Dahās in moenia dūcat

Sarmaticumque premat succīnctus cōnsul arātrum,

quod semper saevās dēbet tibi Parthia poenās,

quod fugiēns cīvīle nefās reditūraque numquam

lībertās ultrā Tigrim Rhēnumque recessit

ac, totiēns nōbīs iugulō quaesīta, vagātur

Germānum Scythicumque bonum, nec respicit ultrā

Ausoniam — vellem populīs incognita nostrīs!

vulturis ut prīmum laevō fundāta volātū

Rōmulus īnfāmī complēvit moenia lūcō,

ūsque ad Thessalicās servīssēs, Rōma, ruīnās.

dē Brūtīs, Fortūna, queror. quid tempora lēgum

ēgimus aut annōs ā cōnsule nōmen habentīs?

fēlīcēs Ārabēs Mēdīque Eōaque tellūs,

quam sub perpetuīs tenuērunt fāta tyrannīs.

ex populīs quī rēgna ferunt sors ultima nostra est,

quōs servīre pudet. sunt nōbīs nūlla profectō

nūmina: cum caecō rapiantur saecula cāsū,

mentīmur rēgnāre Iovem. spectābit ab altō

aethere Thessalicās, teneat cum fulmina, caedēs?

scīlicet ipse petet Pholoēn, petet ignibus Oetēn

immeritaeque nemus Rhodopēs pīnūsque Mimantis,

Cassius hoc potius feriet caput? astra Thyestae

intulit et subitīs damnāvit noctibus Argos:

tot similīs frātrum gladiōs patrumque gerentī

Thessaliae dabit ille diem? mortālia nūllī

sunt cūrāta deō. clādis tamen huius habēmus

vindictam, quantam terrīs dare nūmina fās est:

bella parēs superīs facient cīvīlia dīvōs,

fulminibus mānēs radiīsque ōrnābit et astrīs

inque deum templīs iūrābit Rōma per umbrās.

ut rapidō cursū fātī suprēma morantem

cōnsūmpsēre locum, parvā tellūre dirēmptī,

quō sua pīla cadant aut quae sibi fāta minentur

inde manūs spectant. penitus quō nōscere possent

factūrī quae mōnstra forent, vīdēre parentēs

frontibus adversīs frāternaque comminus arma,

nec libuit mūtāre locum. tamen omnia torpor

pectora cōnstrīnxit, gelidusque in vīscera sanguis

percussā pietāte coit, tōtaeque cohortēs

pīla parāta diū tēnsīs tenuēre lacertīs.

dī tibi nōn mortem, quae cūnctīs poena parātur,

sed sēnsum post fāta tuae dent, Crāstine, mortī,

cuius torta manū commīsit lancea bellum

prīmaque Thessaliam Rōmānō sanguine tīnxit.

ō praeceps rabiēs! cum Caesar tēla tenēret,

inventa est prior ūlla manus? tum strīdulus āēr

ēlīsus lituīs conceptaque classica cornū,

tunc ausae dare signa tubae, tunc aethera tendit

extrēmīque fragor convexa irrumpit Olympī,

unde procul nūbēs, quō nūlla tonitrua dūrant.

excēpit resonīs clāmōrem vallibus Haemus

Pēliacīsque dedit rūrsus gemināre cavernīs,

Pindus agit fremitūs Pangaeaque saxa resultant

Oetaeaeque gemunt rūpēs, vōcēsque furōris

expāvēre suī tōtā tellūre relātās.

spargitur innumerum dīversīs missile vōtīs:

vulnera pars optat, pars terrae fīgere tēla

ac pūrās servāre manūs. rapit omnia cāsus

atque incerta facit quōs vult Fortūna nocentēs.

tunc et Ityraeī Mēdīque Ārabēsque solūtī,

arcū turba mināx, nusquam rēxēre sagittās,

sed petitur sōlus quī campīs imminet āēr;

inde cadunt mortēs. sceleris sed crīmine nūllō

externum maculant chalybem: stetit omne coāctum

circā pīla nefās. ferrō subtexitur aether

noxque super campōs tēlīs cōnserta pependit.

sed quota pars clādis iaculīs ferrōque volantī

exācta est! odiīs sōlus cīvīlibus ēnsis

sufficit et dextrās Rōmāna in vīscera dūcit.

Pompeiī dēnsīs aciēs stīpāta catervīs

iūnxerat in seriem nexīs umbōnibus arma,

vixque habitūra locum dextrās ac tēla movendī

cōnstiterat gladiōsque suōs compressa timēbat.

praecipitī cursū vēsānum Caesaris agmen

in dēnsōs agitur cuneōs, perque arma, per hostem

quaerit iter. quā torta gravēs lōrīca catēnās

oppōnit tūtōque latet sub tegmine pectus,

hāc quoque perventum est ad vīscera, totque per arma

extrēmum est quod quisque ferit. cīvīlia bella

ūna aciēs patitur, gerit altera; frīgidus inde

stat gladius, calet omne nocēns ā Caesare ferrum.

nec Fortūna diū rērum tot pondera vergēns

abstulit ingentīs fātō torrente ruīnās.

ut prīmum tōtō dīdūxit cornua campō

Pompeiānus eques bellīque per ultima fūdit,

sparsa per extrēmōs levis armātūra maniplōs

īnsequitur saevāsque manūs immittit in hostem.

illīc quaeque suō miscet gēns proelia tēlō,

Rōmānus cūnctīs petitur cruor: inde sagittae,

inde facēs et saxa volant spatiōque solūtae

āeris et calidō liquefactae pondere glandēs;

cum Caesar, metuēns nē frōns sibi prīma labāret

incursū, tenet oblīquās post signa cohortēs,

inque latus bellī, quā sē vagus hostis agēbat,

ēmittit subitum nōn mōtīs cornibus agmen.

immemorēs pugnae nūllōque pudōre timendī

praecipitēs fēcēre palam cīvīlia bella

nōn bene barbaricīs umquam commissa catervīs.

ut prīmum sonipēs trānsfīxus pectora ferrō

in caput effūsī calcāvit membra regentis,

omnis eques cessit campīs, glomerātaque nūbēs

in sua conversīs praeceps ruit agmina frēnīs.

perdidit inde modum caedēs, ac nūlla secūta est

pugna, sed hinc iugulīs, hinc ferrō bella geruntur;

nec valet haec aciēs tantum prōsternere quantum

inde perīre potest. utinam, Pharsālia, campīs

sufficiat cruor iste tuīs quem barbara fundunt

pectora; nōn aliō mūtentur sanguine fontēs;

hic numerus tōtōs tibi vestiat ossibus agrōs.

aut, sī Rōmānō complērī sanguine māvīs,

istīs parce, precor: vīvant Galataeque Syrīque,

Cappadocēs Gallīque extrēmīque orbis Hibērī,

Armeniī, Cilicēs, nam post cīvīlia bella

hic populus Rōmānus erit. semel ortus in omnīs

it timor, et fātīs datus est prō Caesare cursus.

ventum erat ad rōbur Magnī mediāsque catervās.

quod tōtōs errōre vagō perfūderat agrōs

cōnstitit hīc bellum, fortūnaque Caesaris haesit.

nōn illīc rēgum auxiliīs collēcta iuventūs

bella gerit ferrumque manūs mōvēre rogātae;

ille locus frātrēs habuit, locus ille parentīs.

hīc furor, hīc rabiēs, hīc sunt tua crīmina, Caesar.

hanc fuge, mēns, partem bellī tenebrīsque relinque,

nūllaque tantōrum discat mē vāte malōrum

quam multum bellīs liceat cīvīlibus aetās.

āh potius pereant lacrimae pereantque querēlae.

quidquid in hāc aciē gessistī, Rōma, tacēbō.

hīc Caesar, rabiēs populīs stimulusque furōrum,

nē quā parte suī pereat scelus, agmina circum

it vagus atque ignēs animīs flagrantibus addit.

īnspicit et gladiōs, quī tōtī sanguine mānent,

quī niteant prīmō tantum mucrōne cruentī,

quae pressō tremat ēnse manus, quis languida tēla,

quis contenta ferat, quis praestet bella iubentī,

quem pugnāre iuvet, quis vultum cīve perēmptō

mūtet. obit lātīs prōiecta cadāvera campīs;

vulnera multōrum tōtum fūsūra cruōrem

oppositā premit ipse manū. quācumque vagātur,

sanguineum velutī quatiēns Bellōna flagellum

Bistonas aut Māvors agitāns sī verbere saevō

Palladiā stimulet turbātōs aegide currūs,

nox ingēns scelerum est; caedēs oriuntur et īnstar

immēnsae vōcis gemitūs, et pondere lāpsī

pectoris arma sonant cōnfrāctīque ēnsibus ēnsēs.

ipse manū subicit gladiōs ac tēla ministrat

adversōsque iubet ferrō cōnfundere vultūs;

prōmovet ipse aciēs, impellit terga suōrum,

verbere conversae cessantīs excitat hastae.

in plēbem vetat īre manūs mōnstratque senātum:

scit cruor imperiī quī sit, quae vīscera rērum,

unde petat Rōmam, lībertās ultima mundī

quō steterit ferienda locō. permixta secundō

ōrdine nōbilitās venerandaque corpora ferrō

urguentur: caedunt Lepidōs caeduntque Metellōs

Corvīnōsque simul Torquātaque nōmina, rērum

saepe ducēs summōsque hominum tē, Magne, remōtō.

illīc plēbēiā contēctus casside vultūs

ignōtusque hostī quod ferrum, Brūte, tenēbās!

ō decus imperiī, spēs ō suprēma senātūs,

extrēmum tantī generis per saecula nōmen,

nē rue per mediōs nimium temerārius hostīs,

nec tibi fātālēs admōveris ante Philippōs,

Thessaliā peritūre tuā: nīl prōficis istīc

Caesaris intentus iugulō. nōndum attigit arcem,

iūris et hūmānī columen quō cūncta premuntur

ēgressus meruit fātīs tam nōbile lētum.

vīvat et, ut Brūtī prōcumbat victima, rēgnet.

hīc patriae perit omne decus: iacet aggere magnō

patricium campīs nōn mixtā plēbe cadāver.

mors tamen ēminuit clārōrum in strāge virōrum

pugnācis Domitī, quem clādēs fāta per omnīs

dūcēbant; nusquam Magnī fortūna sine illō

succubuit. vīctus totiēns ā Caesare salvā

lībertāte perit: tunc mīlle in vulnera laetus

lābitur ac veniā gaudet caruisse secundā.

vīderat in crassō versantem sanguine membra

Caesar, et increpitāns ‘iam Magnī dēseris arma,

successor Domitī; sine tē iam bella geruntur’

dīxerat. ast illī suffēcit pectora pulsāns

spīritus in vōcem morientiaque ōra resolvit:

‘nōn tē fūnestā scelerum mercēde potītum

sed dubium fātī, Caesar, generōque minōrem

aspiciēns Stygiās Magnō duce līber ad umbrās

et sēcūrus eō. tē saevō Mārte subāctum

Pompeiōque gravīs poenās nōbīsque datūrum,

cum moriar, spērāre licet.’ nōn plūra locūtum

vīta fugit, dēnsaeque oculōs pressēre tenebrae.

impendisse pudet lacrimās in fūnere mundī

mortibus innumerīs, ac singula fāta sequentem

quaerere lētiferum per cuius vīscera vulnus

exierit, quis fūsa solō vītālia calcet,

ōre quis adversō dēmissum faucibus ēnsem

expulerit moriēns animā; quis corruat ictus,

quis steterit dum membra cadunt; quī pectore tēla

trānsmittant aut quōs campīs affīxerit hasta;

quis cruor ēmissīs perrūperit āera vēnīs

inque hostis cadat arma suī; quis pectora frātris

caedat et, ut nōtum possit spoliāre cadāver,

abscīsum longē mittat caput, ōra parentis

quis laceret nimiāque probet spectantibus īrā

quem iugulat nōn esse patrem. mors nūlla querēlā

digna suā est, nūllōsque hominum lūgēre vacāmus.

nōn istās habuit pugnae Pharsālia partēs

quās aliae clādēs: illīc per fāta virōrum,

per populōs hīc Rōma perit; quod mīlitis illīc,

mors hīc gentis erat; sanguīs ibi flūxit Achaeus,

Ponticus, Assyrius; cūnctōs haerēre cruōrēs

Rōmānus campīsque vetat cōnsistere torrēns.

maius ab hāc aciē quam quod sua saecula ferrent

vulnus habent populī, plūs est quam vīta salūsque

quod perit: in tōtum mundī prōsternimur aevum,

vincitur hīs gladiīs omnis quae serviet aetās.

proxima quid subolēs aut quid meruēre nepōtēs

in rēgnum nāscī? pavidē num gessimus arma

tēximus aut iugulōs? aliēnī poena timōris

in nostrā cervīce sedet. post proelia nātīs

sī dominum, Fortūna, dabās, et bella dedissēs.

iam Magnus trānsīsse deōs Rōmānaque fāta

sēnserat īnfēlīx, tōtā vix clāde coāctus

fortūnam damnāre suam. stetit aggere campī,

ēminus unde omnīs sparsās per Thessala rūra

aspiceret clādēs quae bellō obstante latēbant.

tot tēlīs sua fāta petī, tot corpora fūsa

ac sē tam multō pereuntem sanguine vīdit.

nec, sīcut mōs est miserīs, trahere omnia sēcum

mersa iuvat gentēsque suae miscēre ruīnae.

ut Latiae post sē vīvat pars maxima turbae

sustinuit dignōs etiamnunc crēdere vōtīs

caelicolās vōvitque, suī sōlācia cāsūs:

‘parcite,’ ait ‘superī, cūnctās prōsternere gentēs.

stante potest mundō Rōmāque superstite Magnus

esse miser. sī plūra iuvant mea vulnera, coniūnx

est mihi, sunt nātī; dedimus tot pignora fātīs.

cīvīlīne parum est bellō, sī mēque meōsque

obruit? exiguae clādēs sumus orbe remōtō?

omnia quid lacerās? quid perdere cūncta labōrās?

iam nihil est, Fortūna, meum.’ sīc fātur et arma

signaque et afflīctās omnī iam parte catervās

circumit et revocat mātūra in fāta ruentīs

sēque negat tantī. nec dērat rōbur in ēnsēs

īre ducī iugulōque patī vel pectore lētum,

sed timuit, strātō mīles nē corpore Magnī

nōn fugeret, suprāque ducem prōcumberet orbis;

Caesaris aut oculīs voluit subdūcere mortem.

nēquīquam, īnfēlīx! socerō spectāre volentī

praestandum est ubicumque caput. sed tū quoque, coniūnx,

causa fugae vultūsque tuī, fātīsque negātum

parte absente morī. tum Magnum concitus aufert

ā bellō sonipēs nōn tergō tēla paventem

ingentīsque animōs extrēma in fāta ferentem.

nōn gemitus, nōn flētus erat, salvāque verendus

maiestāte dolor, quālem tē, Magne, decēbat

Rōmānīs praestāre malīs. nōn impare vultū

aspicis Ēmathiam: nec tē vīdēre superbum

prospera bellōrum nec frāctum adversa vidēbunt;

quamque fuit laetō per trēs īnfīda triumphōs

tam miserō Fortūna minor. iam pondere fātī

dēpositō sēcūrus abīs, nunc tempora laeta

respexisse vacat, spēs numquam implenda recessit,

quid fueris nunc scīre licet. fuge proelia dīra

ac testāre deōs nūllum quī perstet in armīs

iam tibi, Magne, morī. ceu flēbilis Āfrica damnīs

et ceu Munda nocēns Phariōque ā gurgite clādēs,

sīc et Thessalicae post tē pars maxima pugnae

nōn iam Pompeiī nōmen populāre per orbem

nec studium bellī, sed pār quod semper habēmus,

lībertās et Caesar, erit; tēque inde fugātō

ostendit moriēns sibi sē pugnāsse senātus.

nōnne iuvat pulsum bellīs cessisse nec istud

perspectāsse nefās? spūmantēs caede catervās

respice, turbātōs incursū sanguinis amnēs,

et socerī miserēre tuī. quō pectore Rōmam

intrābit factus campīs fēlīcior istīs?

quidquid in ignōtīs sōlus regiōnibus exul,

quidquid sub Phariō positus patiēre tyrannō,

crēde deīs, longō fātōrum crēde favōrī,

vincere peius erat. prohibē lāmenta sonāre,

flēre vetā populōs, lacrimās lūctūsque remitte.

tam mala Pompeiī quam prospera mundus adōret.

aspice sēcūrus vultū nōn supplice rēgēs,

aspice possessās urbēs dōnātaque rēgna,

Aegypton Libyamque, et terrās ēlige mortī.

vīdit prīma tuae testis Lārīsa ruīnae

nōbile nec vīctum fātīs caput. omnibus illa

cīvibus effūdit tōtās per moenia vīrēs

obvia ceu laetō: prōmittunt mūnera flentēs,

pandunt templa, domōs, sociōs sē clādibus optant.

scīlicet immēnsō superest ex nōmine multum,

tēque minor sōlō cūnctās impellere gentēs

rūrsus in arma potes rūrsusque in fāta redīre.

sed ‘quid opus vīctō populīs aut urbibus?’ inquit,

‘victōrī praestāte fidem.’ tū, Caesar, in altō

caedis adhūc cumulō patriae per vīscera vādis,

at tibi iam populōs dōnat gener. āvehit inde

Pompeium sonipēs; gemitūs lacrimaeque sequuntur

plūrimaque in saevōs populī convīcia dīvōs.

nunc tibi vēra fidēs quaesītī, Magne, favōris

contigit ac frūctus: fēlīx sē nescit amārī.

Caesar, ut Hesperiō vīdit satis arva natāre

sanguine, parcendum ferrō manibusque suōrum

iam ratus, ut vīlēs animās peritūraque frūstrā

agmina permīsit vītae. sed, castra fugātōs

nē revocent pellatque quiēs nocturna pavōrem,

prōtinus hostīlī statuit succēdere vāllō,

dum fortūna calet, dum cōnficit omnia terror,

nōn veritus grave nē fessīs aut Mārte subāctīs

hoc foret imperium. nōn magnō hortāmine mīles

in praedam dūcendus erat: ‘victōria nōbīs

plēna, virī,’ dīxit, ‘superest prō sanguine mercēs,

quam mōnstrāre meum est; neque enim ‘dōnāre’ vocābō

quod sibi quisque dabit. cūnctīs, ēn, plēna metallīs

castra patent; raptum Hesperiīs ē gentibus aurum

hīc iacet Ēōāsque premunt tentōria gāzās.

tot rēgum fortūna simul Magnīque coācta

exspectat dominōs. properā praecēdere, mīles,

quōs sequeris; quāscumque tuās Pharsālia fēcit

ā vīctīs rapiuntur opēs.’ nec plūra locūtus

impulit āmentēs aurīque cupīdine caecōs

īre super gladiōs suprāque cadāvera patrum

et caesōs calcāre ducēs. quae fossa, quis agger

sustineat pretium bellī scelerumque petentīs?

scīre ruunt quantā fuerint mercēde nocentēs.

invēnēre quidem spoliātō plūrima mundō

bellōrum in sūmptūs congestae pondera massae,

sed nōn implēbit cupientīs omnia mentēs

quidquid fōdit Hibēr, quidquid Tagus expulit aurī,

quod lēgit dīves summīs Arimaspus harēnīs;

ut rapiant, parvō scelus hoc vēnīsse putābunt.

cum sibi Tarpeiās victor dēsponderit arcēs,

cum spē Rōmānae prōmīserit omnia praedae,

dēcipitur quod castra rapit. capit impia plēbes

caespite patriciō somnōs, strātumque cubīle

rēgibus īnfandus mīles premit, inque parentum

inque torīs frātrum posuērunt membra nocentēs.

quōs agitat vēsāna quiēs, somnīque furentēs

Thessalicam miserīs versant in pectore pugnam.

invigilat cūnctīs saevum scelus, armaque tōtā

mente agitant, capulōque manūs absente moventur.

ingemuisse putem campōs, terramque nocentem

īnspīrāsse animās, īnfectumque āera tōtum

mānibus et superam Stygiā formīdine noctem.

exigit ā meritīs trīstēs victōria poenās,

sībilaque et flammās īnfert sopor. umbra perēmptī

cīvis adest, sua quemque premit terrōris imāgō:

ille senum vultūs, iuvenum videt ille figūrās,

hunc agitant tōtīs frāterna cadāvera somnīs,

pectore in hōc pater est — omnēs in Caesare mānēs.

haud aliōs nōndum Scythicā pūrgātus in ārā

Eumenidum vīdit vultūs Pelopēus Orestēs,

nec magis attonitōs animī sēnsēre tumultūs

cum fureret Penthēus aut cum dēsīsset Agāvē.

hunc omnēs gladiī quōs aut Pharsālia vīdit

aut ultrīx vīsūra diēs stringente senātū

illā nocte premunt, hunc īnfera mōnstra flagellant.

et quantum poenae miserō mēns cōnscia dōnat,

quod Styga, quod mānēs ingestaque Tartara somnīs

Pompeiō vīvente videt! tamen omnia passō,

postquam clāra diēs Pharsālica damna retēxit,

nūlla locī faciēs revocat fērālibus arvīs

haerentīs oculōs. cernit prōpulsa cruōre

flūmina et excelsōs cumulīs aequantia collēs

corpora, sīdentīs in tābem spectat acervōs

et Magnī numerat populōs, epulīsque parātur

ille locus, vultūs ex quō faciēsque iacentum

agnōscat. iuvat Ēmathiam nōn cernere terram

et lūstrāre oculīs campōs sub clāde latentēs.

Fortūnam superōsque suōs in sanguine cernit.

ac, nē laeta furēns scelerum spectācula perdat,

invidet igne rogī miserīs, caelōque nocentī

ingerit Ēmathiam. nōn illum Poenus humātor

cōnsulis et Libycā succēnsae lampade Cannae

compellunt hominum rītūs ut servet in hoste,

sed meminit nōndum satiātā caedibus īrā

cīvēs esse suōs. petimus nōn singula busta

discrētōsque rogōs; ūnum dā gentibus ignem,

nōn interpositīs ūrantur corpora flammīs.

aut, generī sī poena iuvat, nemus exstrue Pindī,

ērige congestās Oetaeō rōbore silvās,

Thessalicam videat Pompeius ab aequore flammam.

nīl agis hāc īrā. tābēsne cadāvera solvat

an rogus, haud rēfert: placidō nātūra receptat

cūncta sinū, fīnemque suī sibi corpora dēbent.

hōs, Caesar, populōs sī nunc nōn usserit ignis,

ūret cum terrīs, ūret cum gurgite pontī.

commūnis mundō superest rogus ossibus astra

mixtūrus. quōcumque tuam Fortūna vocābit,

hae quoque sunt animae. nōn altius ībis in aurās,

nōn meliōre locō Stygiā sub nocte iacēbis:

lībera Fortūnae mors est. capit omnia tellūs

quae genuit, caelō tegitur quī nōn habet urnam.

tū, cui dant poenās inhumātō fūnere gentēs,

quid fugis hanc clādem? quid olentīs dēseris agrōs?

hās trahe, Caesar, aquās, hōc, sī potes, ūtere caelō.

sed tibi tābentēs populī Pharsālica rūra

ēripiunt campōsque tenent victōre fugātō.

nōn sōlum Haemoniī fūnesta ad pābula bellī,

Bistoniī vēnēre lupī tābemque cruentae

caedis odōrātī Pholoēn līquēre leōnēs;

tunc ursae latebrās, obscēnī tēcta domōsque

dēseruēre canēs, et quidquid nāre sagācī

āera nōn sānum mōtumque cadāvere sentit.

iamque diū volucrēs cīvīlia castra secūtae

conveniunt. vōs, quae Nīlō mūtāre solētis

Thrēiciās hiemēs, ad mollem sērius Austrum

īstis, avēs. numquam tantō sē vulture caelum

induit aut plūrēs pressērunt āera pinnae.

omne nemus mīsit volucrēs omnisque cruentā

ālite sanguineīs stillāvit rōribus arbor.

saepe super vultūs victōris et impia signa

aut cruor aut altō dēflūxit ab aethere tābēs

membraque dēiēcit iam lassīs unguibus āles.

sīc quoque nōn omnis populus pervēnit ad ossa

inque ferās discerptus abit: nōn intima cūrant

vīscera nec tōtās avidae sorbēre medullās,

dēgustant artūs. Latiae pars maxima turbae

fastīdīta iacet, quam sōl nimbīque diēsque

longior Ēmathiīs resolūtam miscuit arvīs.

Thessalia, īnfēlīx, quō tantum crīmine, tellūs,

laesistī superōs ut tē tot mortibus ūnam,

tot scelerum fātīs premerent? quod sufficit aevum

immemor ut dōnet bellī tibi damna vetustās?

quae seges īnfectā surget nōn dēcolor herbā?

quō nōn Rōmānōs violābis vomere mānēs?

ante novae venient aciēs, scelerīque secundō

praestābis nōndum siccōs hōc sanguine campōs.

omnia maiōrum vertāmus busta licēbit,

et stantīs tumulōs et quī rādīce vetustā

effūdēre suās vīctīs compāgibus urnās;

plūs cinerum Haemoniae sulcīs tellūris arātur

plūraque rūricolīs feriuntur dentibus ossa.

nūllus ab Ēmathiō religāsset lītore fūnem

nāvita, nec terram quisquam mōvisset arātor,

Rōmānī bustum populī, fugerentque colōnī

umbrārum campōs, gregibus dūmēta carērent,

nūllusque audēret pecorī permittere pāstor

vellere surgentem dē nostrīs ossibus herbam,

ac, velut impatiēns hominum vel sōlis inīquī

līmite vel glaciē, nūda atque ignōta iacērēs,

sī nōn prīma nefās bellī sed sōla tulissēs.

ō superī, liceat terrās ōdisse nocentīs.

quid tōtum premitis, quid tōtum absolvitis orbem?

Hesperiae clādēs et flēbilis unda Pachȳnī

et Mutina et Leucas pūrōs fēcēre Philippōs.