Cena Trimalchionis

[26.7] vēnerat iam tertius diēs, id est exspectātiō līberae cēnae, sed tot vulneribus cōnfossīs fuga magis placēbat quam quiēs. 8 itaque cum maestī dēlīberārēmus quōnam genere praesentem ēvītārēmus procellam, ūnus servus Agamemnonis interpellāvit trepidantēs et 9quid? vōsinquitnescītis hodiē apud quem fīat? Trimalchiō, lautissimus homō. hōrologium in trīclīniō et būcinātōrem habet subōrnātum, ut subinde sciat quantum vītā perdiderit.”

10 amicīmur ergō dīligenter oblītī omnium malōrum et Gītōna libentissimē servīle officium tuentem iubēmus in balneum sequī. [27] nōs interim vestītī errāre coepimus, immō iocārī magis et circulīs accēdere, cum subitō vidēmus senem calvum, tunicā vestītum russeā, inter puerōs capillātōs lūdentem pilā. 2 nec tam puerī nōs, quamquam erat operae pretium, ad spectāculum dūxerant quam ipse pater familiae, quī soleātus pīlā prasinā exercēbātur. nec amplius eam repetēbat quae terram contigerat, sed follem plēnum habēbat servus sufficiēbatque lūdentibus. 3 notāvimus etiam rēs novās, nam duo spadōnēs in dīversā parte circulī stābant, quōrum alter matellam tenēbat argenteam, alter numerābat pilās, nōn quidem eās quae inter manūs lūsū expellente vibrābant, sed eās quae in terram dēcidēbant.

4 cum hās ergō mīrārēmur lautitiās, accurrit Menelāus ethic estinquitapud quem cubitum pōnitis, et quidem iam prīncipium cēnae vidētis.” 5 et iam nōn loquēbātur Menelāus, cum Trimalchiō digitōs concrepuit, ad quod signum matellam spadō lūdentī subiēcit. 6 exonerātā ille vēsīcā aquam poposcit ad manūs digitōsque paululum aspersōs in capite puerī tersit.

[28] longum erat singula excipere. itaque intrāvimus balneum et sūdōre calfactī mōmentō temporis ad frīgidam exīmus. 2 iam Trimalchiō unguentō perfūsus tergēbātur nōn linteīs, sed palliīs ex lānā mollissimā factīs. 3 trēs interim iātralīptae in cōnspectū eius Falernum pōtābant et, cum plūrimum rixantēs effunderent, Trimalchiō hoc suum propīn esse dīcēbat. 4 hinc involūtus coccinā gausapā lectīcae impositus est praecēdentibus phalerātīs cursōribus quattuor et chīramaxiō, in quō dēliciae eius vehēbantur, puer vetulus, lippus, dominō Trimalchiōne dēfōrmior. 5 cum ergō auferrētur, ad caput eius cum minimīs symphōniacus tībiīs accessit et tamquam in aurem aliquid sēcrētō dīceret, tōtō itinere cantāvit.

6 sequimur nōs admīrātiōne iam saturī et cum Agamemnone ad iānuam pervenīmus, in cuius poste libellus erat cum hāc īnscrīptiōne fīxus: 7 quisquis servus · sine dominicō iussū forās exierit · accipiet plāgās centum. 8 in aditū autem ipsō stābat ōstiārius prasinātus, cerasinō succīnctus cingulō, atque in lance argenteā pīsum pūrgābat. 9 super līmen autem cavea pendēbat aurea in quā pīca varia intrantēs salūtābat.

[29] cēterum ego dum omnia stupeō, paene resupīnātus crūra mea frēgī. ad sinistram enim intrantibus nōn longē ab ōstiāriī cellā canis ingēns, catēnā vīnctus, in pariete erat pictus superque quadrātā litterā scrīptum cave canem. 2 et collēgae quidem meī rīsērunt, ego autem collēctō spīritū nōn dēstitī tōtum parietem persequī. 3 erat autem vēnālicium cum titulīs pictum, et ipse Trimalchiō capillātus cādūceum tenēbat Minervāque dūcente Rōmam intrābat. 4 hinc quemadmodum ratiōcinārī didicisset, deinque dispēnsātor factus esset, omnia dīligenter cūriōsus pictor cum īnscrīptiōne reddiderat. 5 in dēficiente vērō iam porticū levātum mentō in tribūnal excelsum Mercurius rapiēbat. 6 praestō erat Fortūna cum cornū abundantī et trēs Parcae aurea pēnsa torquentēs. 7 notāvī etiam in porticū gregem cursōrum cum magistrō exercentem. 8 praetereā grande armārium in angulō vīdī, in cuius aediculā erant Larēs argenteī positī Venerisque signum marmoreum et pyxis aurea nōn pusilla, in quā barbam ipsīus conditam esse dīcēbant. 9 interrogāre ergō ātriēnsem coepī quās in mediō pictūrās habērent. “Īliada et Odyssīaninquitac Laenātis gladiātōrium mūnus.”

[30] nōn licēbat multa iam cōnsīderāre. nōs iam ad trīclīnium pervēnerāmus, in cuius parte prīmā prōcūrātor ratiōnēs accipiēbat. et quod praecipuē mīrātus sum, in postibus trīclīniī fascēs erant cum secūribus fīxī, quōrum īmam partem quasi embolum nāvis aēneum fīniēbat, in quō erat scrīptum: 2 Gāiō Pompeiō Trimalchiōnī · sēvirō Augustālī · Cinnamus dispēnsātor. 3 sub eōdem titulō et lucernā bilychnis camerā pendēbat. erant et duae tabulae in utrōque poste dēfīxae, quārum altera, bene meminī, hoc habēbat īnscrīptum: tertiō et prīdiē kalendās Iānuāriās · Gāius noster forās cēnat, 4 altera lūnae cursum stēllārumque septem imāginēs pictās; et quī diēs bonī quīque incommodī essent distinguente bullā notābantur.

5 hīs replētī voluptātibus cum cōnārēmur in trīclīnium intrāre, exclāmāvit ūnus ex puerīs, quī suprā hoc officium erat positus: “dextrō pede!” 6 sine dubiō paulisper trepidāvimus contrā praeceptum aliquis nostrum līmen trānsīret. 7 cēterum ut pariter mōvimus gressūs, servus nōbīs dēspoliātus prōcubuit ad pedēs ac rogāre coepit ut poenae ēriperēmus: nec magnum esse peccātum suum propter quod perīclitārētur, 8 subducta enim sibi vestīmenta dispēnsātōris in balneō, quae vix fuissent decem sēstertiōrum. 9 rettulimus ergō dextrōs pedēs, dispēnsātōremque in oecāriō aureōs numerantem dēprecātī sumus ut servō remitteret poenam. 10 superbus ille sustulit vultum etnōn tam iactūra movetinquitquam neglegentia nēquissimī servī. 11 vestīmenta mea cubitōria perdidit, quae mihi nātālī meō cliēns quīdam dōnāverat, Tyria sine dubiō, sed iam semel lōta. quid ergō est? dōnō vōbīs eum.” [31] obligātī tam grandī beneficiō cum intrāssēmus trīclīnium, occurrit nōbīs ille īdem servus prō quō rogāverāmus et stupentibus spississima bāsia impēgit grātiās agēns hūmānitātī nostrae. 2ad summam, statim sciētisaitcui dederītis beneficium. vīnum dominicum ministrātōris grātia est.”

3 tandem ergō discubuimus, puerīs Alexandrīnīs aquam in manūs nivātam īnfundentibus aliīsque īnsequentibus ad pedēs ac parōnychia cum ingentī subtīlitāte tollentibus. 4 ac in hōc quidem tam molestō tacēbant officiō, sed obiter cantābant. 5 ego experīrī voluī an tōta familia cantāret, itaque pōtiōnem poposcī. 6 parātissimus puer nōn minus acidō canticō excēpit, 7 et quisquis aliquid rogātus erat ut daret: pantomīmī chorum, nōn patris familiae trīclīnium crēderēs.

8 allāta est tamen gustātiō valdē lauta; nam iam omnēs discubuerant praeter ipsum Trimalchīonem, cui locus novō mōre prīmus servābātur. 9 cēterum in prōmulsidārī asellus erat Corinthius cum bisacciō positus, quī habēbat olīvās in alterā parte albās, in alterā nigrās. 10 tegēbant asellum duae lancēs, in quārum marginibus nōmen Trimalchiōnis īnscrīptum erat et argentī pondus. ponticulī etiam ferrūminātī sustinēbant glīrēs melle ac papāvere sparsōs. 11 fuērunt et thumātula ferventia suprā crātīculam argenteam posita et īnfrā crātīculam Syriaca prūna cum grānīs Pūnicī mālī.

[32] in hīs erāmus lautitiīs, cum Trimalchiō ad symphōniam allātus est positusque inter cervīcālia minūtissima expressit imprūdentibus rīsum. 2 palliō enim coccineō adrāsum exclūserat caput circāque onerātās veste cervīcēs lāticlāviam immīserat mappam fimbriīs hinc atque illinc pendentibus. 3 habēbat etiam in minimō digitō sinistrae manūs ānulum grandem subaurātum, extrēmō vērō articulō digitī sequentis minōrem, ut mihi vidēbātur, tōtum aureum, sed plānē ferreīs velutī stēllīs ferrūminātum. 4 et hās tantum ostenderet dīvitiās, dextrum nūdāvit lacertum armillā aureā cultum et eboreō circulō lāminā splendente cōnexō.

[33] ut deinde pinnā argenteā dentēs perfōditamīcī,” inquitnōndum mihi suāve erat in trīclīnium venīre, sed diūtius absentīvus morae vōbīs essem, omnem voluptātem mihi negāvī. 2 permittitis tamen fīnīrī lūsum.” sequēbātur puer cum tabulā terebinthinā et crystallinīs tesserīs, notāvīque rem omnium dēlicātissimam: prō calculīs enim albīs ac nigrīs aureōs argenteōsque habēbat dēnāriōs.

3 interim dum ille omnium textōrum dicta inter lūsum cōnsūmit, gustantibus adhūc nōbīs repositōrium allātum est cum corbe, in quō gallīna erat lignea patentibus in orbem ālīs, quālēs esse solent quae incubant ōva. 4 accessēre continuō duo servī et symphōniā strepente scrūtārī paleam coepērunt, ērutaque subinde pāvōnīna ōva dīvīsēre convīvīs. 5 convertit ad hanc scaenam Trimalchiō vultum etamīcīaitpāvōnis ōva gallīnae iussī suppōnī. et meherculēs timeō iam conceptī sint. temptēmus tamen, adhūc sorbilia sunt.” 6 accipimus nōs cochleāria nōn minus sēlībrās pendentia, ōvaque ex farīnā pinguī figūrāta pertundimus. 7 ego quidem paene prōiēcī partem meam, nam vidēbātur mihi iam in pullum coīsse. 8 deinde ut audīvī veterem convīvamhīc nescioquid bonī dēbet esse,” persecūtus putāmen manū pinguissimam fīcēdulam invēnī piperātō vitellō circumdatam.

[34] iam Trimalchiō eadem omnia lūsū intermissō poposcerat fēceratque potestātem clārā vōce, quis nostrum iterum vellet mulsum sūmere, cum subitō signum symphōniā datur et gustātōria pariter ā chorō cantante rapiuntur. 2 cēterum inter tumultum cum forte paropsis excidisset et puer iacentem sustulisset, animadvertit Trimalchiō colaphīsque obiūrgārī puerum ac prōicere rūrsus paropsidem iussit. 3 īnsecūtus est supellecticārius argentumque inter reliqua pūrgāmenta scōpīs coepit ēverrere. 4 subinde intrāvērunt duo Aethiopēs capillātī cum pusillīs utribus, quālēs solent esse quī harēnam in amphitheātrō spargunt, vīnumque dedēre in manūs; aquam enim nēmō porrēxit. 5 laudātus propter ēlegantiās dominusaequuminquitMārs amat. itaque iussī suam cuique mēnsam assignārī. obiter et pūtidissimī servī minōrem nōbīs aestum frequentiā suā facient.”

6 statim allātae sunt amphorae vitreae dīligenter gypsātae, quārum in cervīcibus pittacia erant affīxa cum hōc titulō: Falernum · Opīmiānum · annōrum centum. 7 dum titulōs perlegimus, complōsit Trimalchiō manūs etēheuinquit, “ergō diūtius vīvit vīnum quam homunciō. quārē tangomenās faciāmus. vīnum vīta est. vērum Opīmiānum praestō. heri nōn tam bonum posuī, et multō honestiōrēs cēnābant.” 8 pōtantibus ergō nōbīs et accūrātissimē lautitiās mīrantibus lārvam argenteam attulit servus sīc aptātam ut articulī eius vertebraeque luxātae in omnem partem flecterentur. 9 hanc cum super mēnsam semel iterumque abiēcisset, et catēnātiō mōbilis aliquot figūrās exprimeret, Trimalchiō adiēcit:

10 ēheu nōs miserōs, quam tōtus homuncio nīl est!
sīc erimus cūnctī, postquam nōs auferet Orcus.
ergō vīvāmus, dum licet esse bene.

[35] laudātiōnem ferculum est īnsecūtum plānē nōn prō exspectātiōne magnum, novitās tamen omnium convertit oculōs. 2 rotundum enim repositōrium duodecim habēbat signa in orbe disposita, super quae proprium convenientemque māteriae strūctor imposuerat cibum: 3 super arietem cicer arietīnum, super taurum būbulae frustum, super geminōs testiculōs ac rienēs, super cancrum corōnam, super leōnem fīcum Āfricānam, 4 super virginem steriliculam, super lībram statēram in cuius alterā parte scriblīta erat, in alterā placenta, super scorpiōnem * * * super sagittārium oclopētam, super capricornum locustam marīnam, super aquārium ānserem, super piscēs duōs mullōs. 5 in mediō autem caespes cum herbīs excīsus favum sustinēbat. 6 circumferēbat Aegyptius puer clībanō argenteō pānem * * * atque ipse etiam taeterrimā vōce Lāserpīciāriō mīmō canticum extorsit.

7 nōs ut trīstiōrēs ad tam vīlēs accessimus cibōs, “suādeōinquit Trimalchiōcēnēmus; hoc est iūs cēnae.” [36] haec ut dīxit, ad symphōniam quattuor tripudiantēs prōcurrērunt superiōremque partem repositōriī abstulērunt. 2 quō factō, vidēmus īnfrā altilia et sūmina lepōremque in mediō pinnīs subōrnātum ut Pēgasus vidērētur. 3 notāvimus etiam circā angulōs repositōriī Marsyās quattuor, ex quōrum utriculīs garum piperātum currēbat super piscēs, quī in eurīpō natābant. 4 damus omnēs plausum ā familiā inceptum et rēs ēlēctissimās rīdentēs aggredimur.

5 nōn minus et Trimalchiō eiusmodī methodiō laetusCarpeinquit. 6 prōcessit statim scissor et ad symphōniam gesticulātus ita lacerāvit obsōnium ut putārēs essedārium hydraulē cantante pugnāre. 7 ingerēbat nihilō minus Trimalchiō lentissimā vōce: “Carpe, Carpe.” ego suspicātus ad aliquam urbānitātem totiēns iterātam vōcem pertinēre nōn ērubuī eum quī suprā accumbēbat hoc ipsum interrogāre. 8 at ille, quī saepius eiusmodī lūdōs spectāverat, “vidēs illuminquitquī obsōnium carpit: Carpus vocātur. ita quotiēscumque dīcitCarpeeōdem verbō et vocat et imperat.”

[37] nōn potuī amplius quicquam gustāre, sed conversus ad eum ut quam plūrima exciperem, longē accersere fābulās coepī scīscitārīque quae esset mulier illa quae hūc atque illūc discurreret. 2uxorinquitTrimalchiōnis; Fortūnāta appellātur, quae nummōs modiō mētītur. 3 et modo modo quid fuit? ignōscet mihi genius tuus, nōluissēs manū illīus pānem accipere. 4 nuncnec quid nec quārēin caelum abiit et Trimalchiōnis topanta est. 5 ad summam, merō merīdiē dīxerit illī tenebrās esse, crēdet. 6 ipse nescit quid habeat, adeō saplūtus est; sed haec lupātria prōvidet omnia, et ubi nōn pūtēs. 7 est sicca, sōbria, bonōrum cōnsiliōrumtantum aurī vidēs; est tamen malae linguae, pīca pulvīnāris. quem amat, amat; quem nōn amat, nōn amat.

8ipse fundōs habet quantum mīlvī volant, nummōrum nummōs. argentum in ōstiāriī illīus cellā plūs iacet quam quisquam in fortūnīs habet. 9 familia vērōbabae babae! — nōn meherculēs putō decumam partem esse quae dominum suum nōverit. 10 ad summam, quemvīs ex istīs babaecalīs in rūtae folium coniciet. [38] nec est quod pūtēs illum quicquam emere. omnia domī nāscuntur: lāna, citrea, piper; lacte gallīnāceum quaesieris, inveniēs. 2 ad summam, parum illī bona lāna nāscēbātur; arietēs ā Tarentō ēmit, et eōs culāvit in gregem. 3 mel Atticum ut domī nāscerētur, apēs ab Athēnīs iussit afferrī; obiter et vernāculae quae sunt meliusculae ā Graeculīs fīent. 4 ecce intrā hōs diēs scrīpsit ut illī ex Indiā sēmen bōlētōrum mitterētur. nam mūlam quidem nūllam habet quae nōn ex onagrō nāta sit. 5 vidēs tot culcitās: nūlla nōn aut conchȳliātum aut coccineum tōmentum habet. tanta est animī beātitūdō.

6reliquōs autem collībertōs eius cave contemnās. 7 valdē sūcōsī sunt. vidēs illum quī in īmō īmus recumbit: hodiē sua octingenta possidet. nihilō crēvit. modo solēbat collō suō ligna portāre. 8 sed quōmodo dīcuntego nihil sciō, sed audīvīcum Incubōnī pilleum rapuisset, thēsaurum invēnit. 9 ego nēminī invideō, quid deus dedit. est tamen subalapa et nōn vult sibi male. 10 itaque proximē cēnāculum hōc titulō prōscrīpsit: Gāius Pompeius Diogenēs · ex kalendīs Iūliīs cēnāculum locat · ipse enim domum ēmit.

11quid ille quī lībertīnī locō iacet? quam bene habuit. 12 nōn improperō illī. sēstertium suum vīdit deciēs, sed male vacillāvit. nōn putō illum capillōs līberōs habēre, nec meherculēs suā culpāipsō enim homō melior nōn estsed lībertī scelerātī, quī omnia ad fēcērunt. 13 scītō autem: sociōrum ōlla male fervet, et ubi semel rēs inclīnāta est, amīcī mediō. 14 et quam honestam negōtiātiōnem exercuit, quod illum sīc vidēs: libitīnārius fuit. 15 solēbat sīc cēnāre quōmodo rēx: aprōs gausapātōs, opera pistōria * * * cocōs, pistōrēs. plūs vīnī sub mēnsā effundēbātur quam aliquis in cellā habet. phantasia, nōn homō. 16 inclīnātīs quoque rēbus suīs, cum timēret crēditōrēs illum conturbāre exīstimārent, hōc titulō auctiōnem prōscrīpsit: Gāius Iūlius Proculus · auctiōnem faciet rērum supervacuārum.

[39] interpellāvit tam dulcēs fābulās Trimalchiō, nam iam sublātum erat ferculum, hilarēsque convīvae vīnō sermōnibusque pūblicātīs operam coeperant dare. 2 is ergō reclīnātus in cubitumhoc vīnuminquitvōs oportet suāve faciātis: piscēs natāre oportet. 3 rogō, putātis illā cēnā esse contentum quam in thēcā repositōriī vīderātis? sīc nōtus Vlixēs? quid ergō est? oportet etiam inter cēnandum philologiam nōsse. 4 patrōnō meō ossa bene quiēscant, quī hominem inter hominēs voluit esse. nam mihi nihil novī potest afferrī, sīcut ille ferculus iam habuit praxim. 5 caelus hic, in quō duodecim diī habitant, in totidem figūrās convertit. et modo fit ariēs. itaque quisquis nāscitur illō signō, multa pecora habet, multum lānae, caput praetereā dūrum, frontem expudōrātam, cornum acūtum. plūrimī hōc signō scholastīcī nāscuntur et arietillī.” 6 laudāmus urbānitātem mathēmaticī; itaque adiēcit: “deinde tōtus caelus taurulus fit. itaque tunc calcitrōsī nāscuntur et bubulcī et quī ipsī pāscunt. 7 in geminīs autem nāscuntur bīgae et bovēs et coleī et quī utrōsque parietēs linunt. 8 in cancrō ego nātus sum: ideō multīs pedibus stō, et in marī et in terrā multa possideō, nam cancer et hōc et illōc quadrat. et ideō iamdūdum nihil suprā illum posuī, genesim meam premerem. 9 in leōne cataphagae nāscuntur et imperiōsī. in virgine mulierōsī et fugitīvī et compedītī; 10 in lībrā laniōnēs et unguentāriī et quīcumque aliquid expendunt; 11 in scorpiōne venēnāriī et percussōrēs; in sagittāriō strabōnēs, quī holera spectant, lārdum tollunt; 12 in capricornō aerumnōsī, quibus prae mala sua cornua nāscuntur; in aquāriō cōpōnēs et cucurbitae; 13 in piscibus obsōnātōrēs et rhētorēs. sīc orbis vertitur tamquam mola, et semper aliquid malī facit, ut hominēs aut nāscantur aut pereant. 14 quod autem in mediō caespitem vidētis et super caespitem favum, nihil sine ratiōne faciō. 15 terra māter est in mediō quasi ōvum corrotundāta, et omnia bona in habet tamquam favus.”

[40]σοφῶς!” ūniversī clāmāmus, et sublātīs manibus ad cameram iūrāmus Hipparchum Arātumque comparandōs illī hominēs nōn fuisse, dōnec advēnērunt ministrī ac torālia praeposuērunt, in quibus rētia erant picta subsessōrēsque cum vēnābulīs et tōtus vēnātiōnis apparātus. 2 necdum sciēbāmus quō mitterēmus suspīciōnēs nostrās, cum extrā trīclīnium clāmor sublātus est ingēns, et ecce canēs Lacōnicī etiam circā mēnsam discurrere coepērunt. 3 secūtum est hōs repositōrium, in quō positus erat prīmae magnitūdinis aper, et quidem pilleātus, ē cuius dentibus sportellae dēpendēbant duae palmulīs textae, altera caryōtīs, altera thēbaicīs replēta. 4 circā autem minōrēs porcellī ex coptoplacentīs factī, quasi ūberibus imminērent, scrōfam esse positam significābant. et quidem apophorētī fuērunt. 5 cēterum ad scindendum aprum nōn ille Carpus accessit quī altilia lacerāverat, sed barbātus ingēns, fasciīs crūrālibus alligātus et āliculā subōrnātus polymitā, strictōque vēnātōriō cultrō latus aprī vehementer percussit, ex cuius plāgā turdī ēvolāvērunt. 6 parātī aucupēs cum harundinibus fuērunt et eōs circā trīclīnium volitantēs mōmentō excēpērunt. 7 inde cum suum cuique iussisset referrī Trimalchiō, adiēcit: “etiam vidēte quam porcus ille silvāticus lōtam comēderit glandem.” 8 statim puerī ad sportellās accessērunt quae pendēbant ē dentibus, thēbaicāsque et caryōtās ad numerum dīvīsēre cēnantibus.

[41] interim ego, quī prīvātum habēbam sēcessum, in multās cōgitātiōnēs dīductus sum quārē aper pilleātus intrāsset. 2 postquam itaque omnīs bacalusiās cōnsūmpsī, dūrāvī interrogāre illum interpretem meum quod torquēret. 3 at ille: “plānē etiam hoc servus tuus indicāre potest: nōn enim aenigma est, sed rēs aperta. 4 hic aper, cum heri summa cēna eum vindicāsset, ā convīviīs dīmissus est; itaque hodiē tamquam lībertus in convīvium revertitur.” 5 damnāvī ego stupōrem meum et nihil amplius interrogāvī, vidērer numquam inter honestōs cēnāsse.

6 dum haec loquimur, puer speciōsus, vītibus hederīsque redimītus, modo Bromium, interdum Lyaeum Euhiumque cōnfessus, calathiscō ūvās circumtulit et poēmata dominī suī acūtissimā vōce trādūxit. 7 ad quem sonum conversus TrimalchiōDionȳse,” inquitLīber estō.” puer dētrāxit pilleum aprō capitīque suō imposuit. 8 tum Trimalchiō rūrsus adiēcit: “nōn negābitis inquithabēre līberum patrem.” laudāmus dictum, et circumeuntem puerum sānē perbāsiāmus.

9 ab hōc ferculō Trimalchiō ad lasanum surrēxit. nōs lībertātem sine tyrannō nactī coepimus invītāre convīvārum sermōnēs. 10 Dāma itaque prīmus cum pataracīna poposcissetdiēsinquitnihil est. dum versās , nox fit. itaque nihil est melius quam cubiculō rēctā in trīclīnium īre. et mundum frīgus habuimus. 11 vix balneus calfēcit. tamen calda pōtiō vestiārius est. 12 stāminātās dūxī, et plānē matus sum. vīnus mihi in cerebrum abiit.”

[42] excēpit Seleucus fābulae partem etegoinquitnōn cotīdiē lavor: 2 baliscus enim fullō est, aqua dentēs habet, et cor nostrum cotīdiē liquēscit. sed cum mulsī pultārium obdūxī, frīgorī laecasīn dīcō. nec sānē lavāre potuī: fuī enim hodiē in fūnus. 3 homō bellus, tam bonus Chrysanthus animam ēbulliit. modo modo appellāvit. 4 videor mihi cum illō loquī. heu, ēheu! utrēs īnflātī ambulāmus. minōris quam muscae sumus; muscae tamen aliquam virtūtem habent, nōs nōn plūrīs sumus quam bullae. 5 et quid nōn abstināx fuisset! quīnque diēs aquam in ōs suum nōn coniēcit, nōn mīcam pānis. tamen abiit ad plūrēs. medicī illum perdidērunt, immō magis malus fātus; medicus enim nihil aliud est quam animī cōnsōlātiō. 6 tamen bene ēlātus est, vītālī lectō, strāgulīs bonīs. plānctus est optimēmanū mīsit aliquotetiam malignē illum plōrāvit uxor. 7 quid nōn illam optimē accēpisset? sed mulier quae mulier mīlvīnum genus. nēminem nihil bonī facere oportet; aequē est enim ac in puteum coniciās. sed antīquus amor cancer est.”

[43] molestus fuit, Philerosque prōclāmāvit: “vīvōrum meminerīmus. ille habet quod sibi dēbēbātur: honestē vīxit, honestē obiit. quid habet quod querātur? ab asse crēvit et parātus fuit quadrantem stercore mordicus tollere. itaque crēvit quicquid crēvit tamquam favus. 2 putō meherculēs illum relīquisse solida centum, et omnia in nummīs habuit. 3 tamen ego vērum dīcam, quī linguam canīnam comēdī: dūrae buccae fuit, linguōsus, discordia, nōn homō. 4 frāter eius fortis fuit, amīcus amīcō, manū plēnā, ūnctā mēnsā. et inter initia malam parram pilāvit, sed recorrēxit costās illīus prīma vīndēmia: vēndidit enim vīnum quantum ipse voluit. et quod illīus mentum sustulit, hērēditātem accēpit, ex quā plūs involāvit quam illī relictum est. 5 et ille stīps, dum frātrī suō īrāscitur, nesciocui terrae fīliō patrimōnium ēlēgāvit. longē fugit quisquis suōs fugit. 6 habuit autem ōriculāriōs servōs quī illum pessum dedērunt. numquam autem rēctē faciet, quī citō crēdit, utique homō negōtiāns. tamen vērum quod frūnītus est quamdiū vīxit. 7 cui datum est, nōn cui dēstinātum. plānē Fortūnae fīlius. in manū illīus plumbum aurum fīēbat. facile est autem, ubi omnia quadrāta currunt. et quot putās illum annōs sēcum tulisse? septuāgintā et suprā. sed corneolus fuit, aetātem bene ferēbat, niger tamquam corvus. 8 nōveram hominem ōlim ōliōrum, et adhūc salāx erat. nōn meherculēs illum putō domō canem relīquisse. immō etiam pullārius erat, omnis Minervae homō. nec improbō; hoc solum enim sēcum tulit.”

[44] haec Phileros dīxit, illa Ganymēdēs: “nārrātis quod nec ad caelum nec ad terram pertinet, cum interim nēmō cūrat quid annōna mordet. 2 nōn meherculēs hodiē buccam pānis invenīre potuī. et quōmodo siccitās persevērat! 3 iam annum ēsurītiō fuit. aedīlēs male ēveniat, quī cum pistōribus collūdunt: ‘servā , servābō .’ itaque populus minūtus labōrat, nam istī maiōrēs maxillae semper Sāturnālia agunt. 4 ō habērēmus illōs leōnēs quōs ego hīc invēnī cum prīmum ex Asiā vēnī. illud erat vīvere. 5 simila silīgine īnferior esset, lārvās sīc istōs percolopābant ut illīs Iuppiter īrātus esset. 6 meminī Safinium. tunc habitābat ad arcum veterem puerō, piper, nōn homō. 7 is quācumque ībat, terram adūrēbat. sed rēctus, sed certus, amīcus amīcō, cum quō audācter possēs in tenebrīs micāre. 8 in cūriā autem quōmodo singulōs pīlābat, nec schēmās loquēbātur sed dērēctum. 9 cum ageret porrō in forō, sīc illīus vōx crēscēbat tamquam tuba. nec sūdāvit umquam nec exspuit; putō enim nescioquid āssī habuisse. 10 et quam benignus resalūtāre, nōmina omnium reddere, tamquam ūnus nōbīs! itaque illō tempore annōna prō lutō erat. 11 asse pānem quem ēmissēs, nōn potuissēs cum alterō dēvorāre. nunc oculum būblum vīdī maiōrem. heu heu, quotīdiē peius! 12 haec colōnia retrōversus crēscit tamquam cōda vitulī. 13 sed quārē habēmus aedīlem nōn trium cauniārum, quī sibi māvult assem quam vītam nostram? itaque domī gaudet, plūs in diē nummōrum accipit quam alter patrimōnium habet. 14 iam sciō unde accēperit dēnāriōs mīlle aureōs. sed nōs cōleōs habērēmus, nōn tantum sibi placēret. nunc populus est domī leōnēs, forās vulpēs. 15 quod ad attinet, iam pannōs meōs comēdī et, persevērat haec annōna, casulās meās vēndam. 16 quid enim futūrum est, nec diī nec hominēs huius colōniae miserentur? ita meōs frūnīscar, ut ego putō omnia illa ā diibus fierī. 17 nēmō enim caelum caelum putat, nēmō ieiūnium servat, nēmō Iovem pilī facit, sed omnēs opertīs oculīs bona sua computant. 18 anteā stolātae ībant nūdīs pedibus in clīvum, passīs capillīs, mentibus pūrīs, et Iovem aquam exōrābant. itaque statim urceātim plovēbat: aut tunc aut numquam, et omnēs redībant ūdī tamquam mūrēs. itaque diī pedēs lānātōs habent, quia nōs religiōsī nōn sumus. agrī iacent —”

[45]ōrō ,” inquit Echīōn centōnārius, “melius loquere. 2modo sīc, modo sīcinquit rūsticus; varium porcum perdiderat. 3 quod hodiē nōn est, crās erit: sīc vīta trūditur. nōn meherculēs patria melior dīcī potest, hominēs habēret. sed labōrat hōc tempore, nec haec sōla. nōn dēbēmus dēlicātī esse; ubīque medius caelus est. 4 aliubī fueris, dīcēs hīc porcōs coctōs ambulāre. et ecce habitūrī sumus mūnus excellente in trīduō diē fēstā; familia nōn lanistīcia, sed plūrimī lībertī. 5 et Titus noster magnum animum habet, et est caldicerebrius. aut hoc aut illud, erit quid utique. nam illī domesticus sum: nōn est mixcix. 6 ferrum optimum datūrus est, sine fugā, carnārium in mediō, ut amphitheāter videat. et habet unde: relictum est illī sēstertium tricentiēs, dēcessit illīus patermale! ut quadringenta impendat, nōn sentiet patrimōnium illīus, et sempiternō nōminābitur. 7 iam Māniōs aliquot habet et mulierem essedāriam et dispēnsātōrem Glycōnis, quī dēprehēnsus est cum dominam suam dēlectārētur. vidēbis populī rixam inter zēlotypōs et amāsiuncūlōs. 8 Glycō autem, sēstertiārius homō, dispēnsātōrem ad bēstiās dedit: hoc est ipsum trādūcere. quid servus peccāvit, quī coāctus est facere? magis illa matella digna fuit quam taurus iactāret. sed quī asinum nōn potest, strātum caedit. 9 quid autem Glycō putābat Hermogenis filicem umquam bonum exitum factūram? ille mīlvō volantī poterat unguēs resecāre; colubra restem nōn parit. Glycō, Glycō dedit suās. itaque quamdiū vīxerit, habēbit stigmam nec illam nisi Orcus dēlēbit. 10 sed sibi quisque peccat. sed subolfaciō quia nōbīs epulum datūrus est Mammaea, bīnōs dēnāriōs mihi et meīs. quod hoc fēcerit, ēripiet Norbānō tōtum favōrem. sciās oportet plēnīs vēlīs hunc vincitūrum. 11 et rēvērā, quid ille nōbīs bonī fēcit? dedit gladiātōrēs sēstertiāriōs iam dēcrepitōs, quōs sufflāssēs, cecidissent; iam meliōrēs bēstiāriōs vīdī. occīdit lucernā equitēs; putārēs eōs gallōs gallīnāceōs: alter burdubasta, alter lōrīpēs, tertiārius mortuus prō mortuō, quī habēbat nervia praecīsa. 12 ūnus alicuius flātūrae fuit Thraex, quī et ipse ad dictāta pugnāvit. ad summam, omnēs posteā sectī sunt, adeō magnā turbāadhibēteaccēperant. plānē fugae merae. 13mūnus tameninquittibi dedī; et ego tibi plōdō.’ computā, et tibi plūs quam accēpī. manus manum lavat.

[46]vidēris mihi, Agamemnōn, dīcerequid iste argūtat molestus?’ quia , quī potes loquere, nōn loquis. nōn es nostrae fasciae, et ideō pauperōrum verba dērīdēs. scīmus prae litterās fatuum esse. 2 quid ergō est? aliquā diē persuādeam ut ad vīllam veniās et videās casulās nostrās? inveniēmus quod mandūcēmus, pullum, ōva: bellē erit, etiam omnia hōc annō tempestās dēprāvāvit. inveniēmus ergō unde saturī fīāmus. 3 et iam tibi discipulus crēscit cicarō meus, iam quattuor partēs dīcit; vīxerit, habēbis ad latus servulum. nam quicquid illī vacat, caput tabulā nōn tollit. ingeniōsus est et bonō fīlō, etiam in avēs morbōsus est. 4 ego illī iam trēs cardēlēs occīdī et dīxī quia mustella comēdit. invēnit tamen aliās nēniās et libentissimē pingit. 5 cēterum iam Graeculīs calcem impingit et Latīnās coepit nōn male appetere, etiam magister eius sibi placēns fit nec ūnō locō cōnsistit. scit quidem litterās, sed nōn vult labōrāre. 6 est et alter nōn quidem doctus, sed cūriōsus, quī plūs docet quam scit. itaque fēriātīs diēbus solet domum venīre, et quicquid dederis, contentus est. 7 ēmī ergō nunc puerō aliquot libra rubrīcāta, quia volō illum ad domūsiōnem aliquid iūre gustāre. habet haec rēs pānem. nam litterīs satis inquinātus est. quod resilierit, dēstināvī illum artificium docēre, aut tōnstrīnum aut praecōnem aut certē causidicum, quod illī auferre nōn possit nisi Orcus. 8 ideō illī cotīdiē clāmō: ‘Prīmigenī, crēde mihi, quicquid discis, tibi discis. vidēs Philerōnem causidicum: nōn didicisset, hodiē famem ā labrīs nōn abigeret. modo modo collō suō circumferēbat onera vēnālia; nunc etiam adversus Norbānum extendit. litterae thēsaurum est, et artificium numquam moritur.’”

[47] eiusmodī fābulae vibrābant, cum Trimalchiō intrāvit et dētersā fronte unguentō manūs lāvit spatiōque minimō interpositō 2ignōscite mihiinquitamīcī, multīs iam diēbus venter mihi nōn respondit. nec medicī inveniunt. prōfuit mihi tamen mālicorium et taeda ex acētō. 3 spērō tamen, iam veterem pudōrem sibi impōnit. aliōquīn circā stomachum mihi sonatputēs taurum. 4 itaque quis vestrum voluerit suā causā facere, nōn est quod illum pudeātur. nēmō nostrum solidē nātus est. ego nūllum putō tam magnum tormentum esse quam continēre. hoc sōlum vetāre Iovis potest. 5 rīdēs, Fortūnāta, quae solēs nocte dēsomnem facere? nec tamen in trīclīniō ūllum vetuō facere quod iuvet; et medicī vetant continēre. vel quid plūs venit, omnia forās parāta sunt: aqua, lasanī, et cētera minūtālia. 6 crēdite mihi, anathȳmiāsis in cerebrum it et in tōtō corpore flūctum facit. multōs sciō periisse, dum nōlunt sibi vērum dīcere.”

7 grātiās agimus līberālitātī indulgentiaeque eius, et subinde castīgāmus crēbrīs pōtiunculīs rīsum. 8 nec adhūc sciēbāmus nōs in mediō, quod aiunt, clīvō labōrāre. nam commundātīs ad symphōniam mēnsīs trēs albī suēs in trīclīnium adductī sunt capistrīs et tintinnābulīs cultī, quōrum ūnum bīmum nōmenculātor esse dīcēbat, alterum trīmum, tertium vērō iam sexennem. 9 ego putābam petauristāriōs intrāsse et porcōs, sīcut in circulīs mōs est, portenta aliqua factūrōs. 10 sed Trimalchiō exspectātiōne discussāqueminquitex eīs vultis in cēnam statim fierī? gallum enim gallīnāceum, penthiacum, et eiusmodī nēniās rūsticī faciunt; meī cocī etiam vitulōs aēnō coctōs solent facere.” 11 continuōque cocum vocārī iussit et nōn exspectātā ēlēctiōne nostrā maximum nātū iussit occīdī, et clārā vōce: “ex quotā decuriā es?” 12 cum ille ex quadrāgēsimā respondisset, “ēmptīcius aninquitdomī nātus?” “neutruminquit cocussed testāmentō Pānsae tibi relictus sum.” 13vidē ergōaitut dīligenter pōnās; nōn, iubēbō in decuriam viātōrum conicī.” et cocum quidem potentiae admonitum in culīnam obsōnium dūxit.

[48] Trimalchiō autem mītī ad nōs vultū respexit etvīnuminquit nōn placet, mūtābō; vōs illud oportet bonum faciātis. 2 deōrum beneficiō nōn emō, sed nunc quicquid ad salīvam facit in suburbānō nāscitur quod ego adhūc nōn nōvī. dīcitur cōnfīne esse Tarracīniēnsibus et Tarentīnīs. 3 nunc coniungere agellīs Siciliam volō, ut, cum Āfricam libuerit īre, per meōs fīnēs nāvigem.

4sed nārrā mihi, Agamemnōn: quam contrōversiam hodiē dēclāmāstī? ego autem causās nōn agō, in domūsiōnem tamen litterās didicī. et putēs studia fastīdītum, trēs bybliothēcās habeō, ūnam Graecam, alteram Latīnam. dīc ergō, amās, peristasim dēclāmātiōnis tuae.” 5 cum dīxisset Agamemnōn, “pauper et dīves inimīcī erant —” ait Trimalchiō, “quid est pauper?” “urbānē,” inquit Agamemnōn, et nescioquam contrōversiam exposuit. 6 statim Trimalchiōhocinquit factum est, contrōversia nōn est; factum nōn est, nihil est.”

7 haec aliaque cum effūsissimīs prōsequerēmur laudātiōnibus, “rogōinquitAgamemnōn mihi cārissime, numquid duodecim aerumnās Herculis tenēs, aut Vlixe fābulam quemadmodum illī Cyclōps pollicem forcipe extorsit? solēbam haec ego puer apud Homērum legere. 8 nam Sibyllam quidem Cūmīs ego ipse oculīs meīs vīdī in ampullā pendēre, et cum illī puerī dīcerentΣίβυλλα, τί θελείς;’ respondēbat illaἀποθανεῖν θέλω.’”

[49] nōndum efflāverat omnia, cum repositōrium cum sue ingentī mēnsam occupāvit. 2 mīrārī nōs celeritātem coepimus et iūrāre gallum quidem gallīnāceum tam citō percoquī potuisse, 3 tantō quidem magis quod longē maior nōbīs porcus vidēbātur esse quam paulō ante appāruerat. deinde magis magisque Trimalchiō intuēns eum 4quid? quid?” inquit, “porcus hic nōn est exinterātus? nōn meherculēs est. vocā, vocā cocum in mediō.” 5 cum cōnstitisset ad mēnsam cocus trīstis et dīceret oblītum esse exinterāre, “quid? oblītus?” Trimalchiō exclāmat. “putēs illum piper et cumīnum nōn coniēcisse. dēspoliā!” 6 nōn fit mora, dēspoliātur cocus atque inter duōs tortōrēs maestus cōnsistit. dēprecārī tamen omnēs coepērunt et dīceresolet fierī,” “rogāmus mittās,” “posteā fēcerit, nēmō nostrum prō illō rogābit.” 7 ego, crūdēlissimae sevēritātis, nōn potuī tenēre, sed inclīnātus ad aurem Agamemnonisplānēinquamhic dēbet servus esse nēquissimus. aliquis oblīvīscerētur porcum exinterāre? nōn meherculēs illī ignōscerem, piscem praeterīsset.” 8 at nōn Trimalchiō, quī relaxātō in hilaritātem vultūergōinquitquia tam malae memoriae es, palam nōbīs illum exinterā.” 9 receptā cocus tunicā cultrum arripuit porcīque ventrem hinc atque illinc timidā manū secuit. 10 nec mora, ex plāgīs ponderis inclīnātiōne crēscentibus thumātula cum botulīs effūsa sunt.

[50] plausum post hoc automatum familia dedit etGāiō fēlīciter!” conclāmāvit. necnōn cocus pōtiōne honōrātus est et argenteā corōnā pōculumque in lance accēpit Corinthiā. 2 quam cum Agamemnōn propius cōnsīderāret, ait Trimalchiō: “solus sum quī vēra Corinthea habeam.” 3 exspectābam ut prō reliquā īnsolentiā dīceret sibi vāsa Corinthō afferrī. 4 sed ille meliuset forsitaninquitquaeris quārē sōlus Corinthea vēra possideam? quia scīlicet aerārius ā quō emō Corinthus vocātur. quid est autem Corintheum, nisi quis ā Corinthō habet? 5 et pūtētis nesapium esse, valdē bene sciō unde prīmum Corinthea nāta sint. cum Corinthus captus est, Hannibal, homō vafer et magnus stēliō, omnēs statuās aēneās et aureās et argenteās in ūnum rogum congessit et eās incendit; factae sunt in ūnum aēra miscellānea. 6 ita ex hāc massā fabrī sustulērunt et fēcērunt catīlla et paropsidēs et statuncula. sīc Corinthea nāta sunt, ex omnibus in ūnum, nec hoc nec illud.

7ignōscētis mihi quod dīxerō, ego mālō mihi vitrea, certē nōn olunt. quod nōn frangerentur, māllem mihi quam aurum; nunc autem vīlia sunt. [51] fuit tamen faber quī fēcit phialam vitream quae nōn frangēbātur. 2 admissus ergō Caesarem est cum suō mūnere * * * deinde fēcit reporrigere Caesarem et illam in pavīmentum prōiēcit. 3 Caesar nōn pote valdius quam expāvit. at ille sustulit phialam terrā; collīsa erat tamquam vāsum aēneum. 4 deinde martiolum sinū prōtulit et phialam ōtiō bellē corrēxit. 5 hōc factō putābat solium Iovis tenēre, utique postquam ille dīxitnumquid alius scit hanc conditūram vitreōrum?’ — vidē modo6 postquam negāvit, iussit illum Caesar dēcollārī; quia enim, scītum esset, aurum prō lutō habērēmus.

[52]in argentō plānē studiōsus sum. habeō scyphōs urnālēs plūs minus * * * quemadmodum Cassandra occīdit fīliōs suōs, et puerī mortuī iacent sīc ut vīvere pūtēs. 2 habeō capidem quam relīquit patrōnus mihi meus, ubi Daedalus Niobam in equum Troiānum inclūdit. 3 nam Hermerōtis pugnās et Petraitis in pōculīs habeō, omnia ponderōsa. meum enim intellegere nūllā pecūniā vēndō.”

4 haec dum refert, puer calicem prōiēcit. ad quem respiciēns Trimalchiōcitōinquit ipsum caede, quia nūgāx es.” statim puer dēmissō labrō ōrāre. 5 at illequid inquitrogās, tamquam ego tibi molestus sim? suādeō, ā impetrēs, sīs nūgāx.” 6 tandem ergō exōrātus ā nōbīs missiōnem dedit puerō. ille dīmissus circā mēnsam percucurrit. * * * etaquam forās, vīnum intrōclāmāvit. 7 excipimus urbānitātem iocantis, et ante omnēs Agamemnōn, quī sciēbat quibus meritīs revocārētur ad cēnam.

8 cēterum laudātus Trimalchiō hilarius bibit et iam ēbriō proximusnēmōinquitvestrum rogat Fortūnātam meam ut saltet? crēdite mihi, cordācem nēmō melius dūcit.” 9 atque ipse ērēctīs suprā frontem manibus Syrum histriōnem exhibēbat, concinente tōtā familiāmadēia perimadēia.” 10 et prōdīsset in medium, nisi Fortūnāta ad aurem accessisset. crēdō, dīxerit nōn decēre gravitātem eius tam humilēs ineptiās. 11 nihil autem tam inaequāle erat; nam modo Fortūnātam verēbātur, modo ad nātūram suam revertēbātur.

[53] et plānē interpellāvit saltātiōnis libīdinem āctuārius, quī tamquam urbis ācta recitāvit: 2septimō kalendās Sextīlēs: in praediō Cūmānō, quod est Trimalchiōnis, nātī sunt puerī trīgintā, puellae quadrāgintā; sublāta in horreum ex āreā trīticī mīlia modium quīngenta; bovēs domitī quīngentī. 3 eōdem diē: Mithridātēs servus in crucem āctus est, quia Gaī nostrī geniō male dīxerat. 4 eōdem diē: in arcam relātum est quod collocārī nōn potuit, sēstertium centiēs. 5 eōdem diē: incendium factum est in hortīs Pompeiānīs, ortum ex aedibus Nastae vīlicī.” 6quid?” inquit Trimalchiō, “quandō mihi Pompeiānī hortī ēmptī sunt?” 7annō priōreinquit āctuāriuset ideō in ratiōnem nōndum vēnērunt.” 8 excanduit Trimalchiō etquīcumqueinquitmihi fundī ēmptī fuerint, nisi intrā sextum mēnsem scierō, in ratiōnēs meās īnferrī vetuō.” 9 iam etiam ēdicta aedīlium recitābantur et saltuāriōrum testāmenta, quibus Trimalchiō cum ēlogiō exhērēdābātur; 10 iam nōmina vīlicōrum et repudiāta ā circitōre līberta in balneātōris contuberniō dēprehēnsa, et ātriēnsis Baiās relēgātus; iam reus factus dispēnsātor et iūdicium inter cubiculāriōs āctum.

11 petauristāriī autem tandem vēnērunt. bārō īnsulsissimus cum scālīs cōnstitit puerumque iussit per gradūs et in summā parte ōdaria saltāre, circulōs deinde ārdentēs trānsilīre et dentibus amphoram sustinēre. 12 mīrābātur haec sōlus Trimalchiō dīcēbatque ingrātum artificium esse; cēterum duo esse in rēbus hūmānīs quae libentissimē spectāret, petauristāriōs et cornicinēs; reliqua acroāmata trīcās merās esse. 13nam et cōmoedōsinquitēmeram, sed māluī illōs Ātellāniam facere, et choraulēn meum iussī Latīnē cantāre.”

[54] cum maximē haec dīcente puer * * * Trimalchiōnis dēlāpsus est. conclāmāvit familia, nec minus convīvae, nōn propter hominem tam pūtidum, cuius etiam cervīcēs frāctās libenter vīdissent, sed propter malum exitum cēnae, necesse habērent aliēnum mortuum plōrāre. 2 ipse Trimalchiō cum graviter ingemuisset superque bracchium tamquam laesum incubuisset, concurrēre medicī, et inter prīmōs Fortūnāta crīnibus passīs cum scyphō miseramque atque īnfēlīcem prōclāmāvit. 3 nam puer quidem quī ceciderat circumībat iamdūdum pedēs nostrōs et missiōnem rogābat. pessimē mihi erat, hīs precibus per rīdiculum aliquid catastropha quaerētur. nec enim adhūc exciderat cocus ille quī oblītus fuerat porcum exinterāre. 4 itaque tōtum circumspicere trīclīnium coepī, per parietem automatum aliquod exīret, utique postquam servus verberārī coepit, quī bracchium dominī contūsum albā potius quam conchȳliātā involverat lānā. 5 nec longē aberrāvit suspīciō mea: in vicem enim poenae vēnit dēcrētum Trimalchiōnis quō puerum iussit līberum esse, quis posset dīcere tantum virum esse ā servō vulnerātum. [55] comprobāmus nōs factum, et quam in praecipitī rēs hūmānae essent variō sermōne garrīmus.

2itainquit Trimalchiōnōn oportet hunc cāsum sine īnscrīptiōne trānsīrestatimque cōdicillōs poposcit et nōn diū cōgitātiōne distortā haec recitāvit:

3 quod nōn exspectēs, ex trānsversō fit ubīque,
nostra et suprā nōs Fortūna negōtia cūrat.
quārē nōbīs vīna Falerna, puer.

4 ab hōc epigrammate coepit poētārum esse mentiō diūque summa carminis penes Mopsum Thrācem memorāta est, dōnec Trimalchiō 5rogōinquitmagister, quid putās inter Cicerōnem et Pūblilium interesse? ego alterum putō disertiōrem fuisse, alterum honestiōrem. quid enim hīs melius dīcī potest?

6 luxuriae rictū Mārtis marcent moenia.
tuō palātō clausus pāvō pāscitur
plūmātō amictus aureō Babylōnicō,
gallīna tibi Numidica, tibi gallus spadō.
cicōnia etiam, grāta peregrīna hospita
pietāticultrīx, gracilipēs, crotalistria,
avis exul hiemis, titulus tepidī temporis,
nēquitiae nīdum in caccabō fēcit tuae.
quō margarītam cāram tibi, bācam Indicam?
an ut matrōna ōrnāta phalerīs pelagiīs
tollat pedēs indomita in strātō extrāneō?
smaragdum ad quam rem viridem, pretiōsum vitrum?
quō Carchēdoniōs optās ignēs lapideōs?
nisi ut scintillet probitās ē carbunculīs?
aequum est induere nūptam ventum textilem,
palam prōstāre nūdam in nebulā līneā?

[56]quod auteminquitputāmus secundum litterās difficillimum esse artificium? 2 ego putō medicum et nummulārium: medicus, quī scit quid homunciōnēs intrā praecordia sua habeant et quandō febris veniat, 3 etiam illōs ōdī pessimē quod mihi iubent saepe anatīnam parārī; nummulārius, quī per argentum aes videt. 4 nam mūtae bēstiae labōriōsissimae bovēs et ovēs: bovēs, quōrum beneficiō pānem mandūcāmus; ovēs, quod lānā illae nōs glōriōsōs faciunt. 5 et facinus indignum, aliquis ovillam ēst et tunicam habet. 6 apēs enim ego dīvīnās bēstiās putō, quae mel vomunt, etiam dīcuntur illud ā Iove afferre. ideō autem pungunt, quia ubicumque dulce est, ibi et acidum inveniēs.”

7 iam etiam philosophōs negōtiō dēiciēbat, cum pittacia in scyphō circumferrī coepērunt, 8 puerque super hoc positus officium apophorēta recitāvit. argentum scelerātum: allāta est perna, suprā quam acētābula erant posita. cervīcal: offla collāris allāta est. sērisapia et contumēlia: xērophagiae ē sale datae sunt et contus cum mālō. 9 porrī et persica: flagellum et cultrum accēpit. passerēs et muscārium: ūvam passam et mel Atticum. canāle et pedāle: lepus et solea est allāta. cēnātōria et forēnsia: offlam et tabulās accēpit. mūraena et littera: mūrem cum rānā alligātā fascemque bētae accēpit. 10 diū rīsimus. sexcenta huiusmodī fuērunt, quae iam excidērunt memoriae meae.

[57] cēterum Ascyltos, intemperantis licentiae, cum omnia sublātīs manibus ēlūderet et ūsque ad lacrimās rīdēret, ūnus ex collībertīs Trimalchiōnis excanduitis ipse quī suprā discumbēbatet 2quid rīdēs,” inquitvervex? an tibi nōn placent lautitiae dominī meī? enim beātior es et convīvāre melius solēs. ita tūtēlam huius locī habeam propitiam, ut ego secundum illum discumberem, iam illī bālātum clūsissem. 3 bellum pōmum, quī rīdeātur aliōs; larifuga nescioquis, nocturnus, quī nōn valet lōtium suum. ad summam, circummīnxerō illum, nesciet quā fugiat. nōn meherculēs soleō cito fervēre, sed in molle carne vermēs nāscuntur. rīdet. 4 quid habet quod rīdeat? numquid pater fētum ēmit lamnā? eques Rōmānus es; et ego rēgis fīlius. quārē ergō servīvistī? quia ipse dedī in servitūtem et māluī cīvis Rōmānus esse quam tribūtārius. et nunc spērō sīc vīvere ut nēminī iocus sim. 5 homō inter hominēs sum, capite apertō ambulō; assem aerārium nēminī dēbeō; cōnstitūtum habuī numquam; nēmō mihi in forō dīxitredde quod dēbēs.’ 6 glēbulās ēmī, lāmellulās parāvī; vīgintī ventrēs pāscō et canem; contubernālem meam redēmī, quis in capillīs illīus manūs tergeret; mīlle dēnāriōs prō capite solvī; sēvir grātīs factus sum; spērō, sīc moriar ut mortuus nōn ērubēscam. 7 autem tam labōriōsus es ut post nōn respiciās? in aliō peduclum vidēs, in ricinum nōn vidēs. tibi sōlī ridiclī vidēmur. 8 ecce magister tuus, homō maior nātus; placēmus illī. lacticulōsus, nec mu nec ma argūtās, vāsus fictilis, immō lōrus in aquālentior, nōn melior. 9 beātior es: bis prandē, bis cēnā. ego fidem meam mālō quam thēsaurōs. ad summam, quisquam bis poposcit? annīs quadrāgintā servīvī; nēmō tamen scit utrum servus essem an līber. et puer capillātus in hanc colōniam vēnī; adhūc basilica nōn erat facta. 10 dedī tamen operam ut dominō satis facerem, hominī maiēstō et dignitōsō, cuius plūris erat unguis quam tōtus es. et habēbam in domō quī mihi pedem oppōnerent hāc illāc; tamengeniō illīus grātiāsēnatāvī. 11 haec sunt vēra āthla, nam ingenuum nāscī tam facile est quamaccēde istōc.’ quid nunc stupēs tamquam hircus in erviliā?”

[58] post hoc dictum Gītōn, quī ad pedēs stābat, rīsum iam diū compressum etiam indecenter effūdit. quod cum animadvertisset adversārius Ascyltī, flexit convīcium in puerum et 2 autem,” inquitetiam rīdēs, cēpa cirrāta? Sāturnālia! rogō, mēnsis December est? quandō vīcēsimam numerāstī? * * * quid faciat, crucis offla, corvōrum cibāria. cūrābō iam tibi Iovis īrātus sit et istī quī tibi nōn imperat. 3 ita satur pāne fīam ut ego istud collībertō meō dōnō, aliōquīn iam tibi dēpraesentiārum reddidissem. bene nōs habēmus, at istī nūgaeplānē quālis dominus, tālis et servus. 4 vix teneō, nec sum nātūrā caldicerebrius, sed cum coepī, mātrem meam dupundiī nōn faciō. rēctē, vidēbō in pūblicum, mūs, immō terrae tūber. 5 nec sūrsum nec deorsum nōn crēscō, nisi dominum tuum in rūtae folium nōn coniēcī, nec tibi parserō, licet meherculēs Iovem Olympium clāmēs. cūrābō longē tibi sit comula ista bēsālis et dominus dupunduārius. 6 rēctē, veniēs sub dentem. aut ego nōn nōvī, aut nōn dērīdēbis, licet barbam auream habeās. 7 Athāna tibi īrāta sit cūrābō et quī prīmusδεῦρο δέfēcit. nōn didicī geōmetriās, critica, et alogās mēniās, sed lapidāriās litterās sciō, partēs centum dīcō ad aes, ad pondus, ad nummum. 8 ad summam, quid vīs, ego et spōnsiunculam: exī, dēferō lamnam. iam sciēs patrem tuum mercēdēs perdidisse, quamvīs et rhētoricam scīs. ecce: ‘quī nōbīs longē veniō, lātē veniō? solve .’ 9 dīcam tibi: quī nōbīs currit et locō nōn movētur, quī nōbīs crēscit et minor fit. curris, stupēs, satagis, tamquam mūs in matellā. 10 ergō aut tacē aut meliōrem nōlī molestāre, quī nātum nōn putat, nisi iūdicās ānulōs buxeōs cūrāre quōs amīcae tuae involāstī. 11 Occupōnem propitium! eāmus in forum et pecūniās mūtuēmur: iam sciēs hoc ferrum fidem habēre. 12 vah, bella rēs est volpis ūda! ita lucrum faciam et ita bene moriar ut populus per exitum meum iūret, nisi ubīque togā perversā fuerō persecūtus. 13 bella rēs et iste quī haec docet: mufrius, nōn magister. nōn aliter didicimus. dīcēbat enim magister: ‘sunt vestra salva? rēctā domum. cave circumspiciās, cave maiōrem maledīcās.’ 14 at nunc mera mapālia: nēmō dupondiī ēvādit. ego, quod sīc vidēs, propter artificium meum diīs grātiās agō.” [59] coeperat Ascyltos respondēre convīciō, sed Trimalchiō dēlectātus collībertī ēloquentiāagiteinquitscordaliās mediō. suāviter sit potius; et , Hermeros, parce adulēscentulō. 2 sanguen illī fervet, melior estō. semper in hāc quī vincitur vincit. et cum essēs cāpō, cocococo, aequē cor nōn habēbās. sīmus ergō, quod melius est, ut prīmitus hilarēs, et Homēristās spectēmus.”

3 intrāvit factiō statim hastīsque scūta concrepuit. ipse Trimalchiō in pulvīnō cōnsēdit, et cum Homēristae Graecīs versibus colloquerentur ut īnsolenter solent, ille canōrā vōce Latīnē legēbat librum. mox silentiō factōscītisinquitquam fābulam agant? 4 Diomēdēs et Ganymēdēs duo frātrēs fuērunt. hōrum soror erat Helena. Agamemnōn illam rapuit et Diānae cervam subiēcit. ita nunc Homēros dīcit quemadmodum inter pugnent Trōiānī et Tarentīnī. 5 vīcit scīlicet, et Īphigenīam, fīliam suam, Achillī dedit uxōrem. ob eam rem Aiāx īnsānit, et statim argūmentum explicābit.” 6 haec ut dīxit Trimalchiō, clāmōrem Homēristae sustulērunt, interque familiam discurrentem vitulus in lance ducēnāriā ēlixus allātus est, et quidem galeātus. 7 secūtus est Aiāx strictōque gladiō tamquam īnsānīret vitulum concīdit ac modo versā modo supīnā gesticulātus mucrōne frusta collēgit mīrantibusque partītus est.

[60] nec diū mīrārī licuit tam ēlegantēs strophās, nam repente lacūnāria sonāre coepērunt tōtumque trīclīnium intremuit. 2 cōnsternātus ego exsurrēxī et timuī per tēctum petauristārius aliquis dēscenderet. nec minus reliquī convīvae mīrantēs ērēxēre vultūs, exspectantēs quid novī caelō nūntiārētur. 3 ecce autem dīductīs lacunāribus subitō circulus ingēns, cūpā vidēlicet grandī excussus, dēmittitur, cuius per tōtum orbem corōnae aureae cum alabastrīs unguentī pendēbant. 4 dum haec apophorēta iubēmur sūmere, respiciēns ad mēnsam * * * iam illīc repositōrium cum placentīs aliquot erat positum, quod medium Priāpus ā pistōre factus tenēbat, gremiōque satis amplō omnis generis pōma et ūvās sustinēbat mōre vulgātō. 5 avidius ad pompam manūs porrēximus et repente nova lūdōrum commissiō hilaritātem refēcit. 6 omnēs enim placentae omniaque pōma etiam minimā vexātiōne contācta coepērunt effundere crocum, et ūsque ad ōs molestus ūmor accēdere. 7 ratī ergō sacrum esse ferculum tam religiōsō apparātū perfūsum, cōnsurrēximus altius etAugustō patrī patriae fēlīciterdīximus. quibusdam tamen etiam post hanc venerātiōnem pōma rapientibus et ipsī mappās implēvimus, ego praecipuē, quī nūllō satis amplō mūnere putābam onerāre Gītōnis sinum.

8 inter haec trēs puerī candidās succīnctī tunicās intrāvērunt, quōrum duo Larēs bullātōs super mēnsam posuērunt, ūnus pateram vīnī circumferēnsdiī propitiīclāmābat. * * * aiēbat autem ūnum Cerdōnem, alterum Fēlīciōnem, tertium Lucrōnem vocārī. 9 nōs etiam vēram imāginem ipsīus Trimalchiōnis, cum iam omnēs bāsiārent, ērubuimus praeterīre.

[61] postquam ergō omnēs bonam mentem bonamque valītūdinem sibi optārunt, Trimalchiō ad Nīcerōtem respexit et 2solēbāsinquitsuāvius esse in convictū; nescioquid nunc tacēs nec muttīs. ōrō , sīc fēlīcem videās, nārrā illud quod tibi ūsū vēnit.” 3 Nīcerōs dēlectātus affābilitāte amīcīomne inquitlucrum trānseat, nisi iamdūdum gaudimōniō dissiliō quod tālem videō. 4 itaque hilaria mera sint, etsī timeō istōs scholastīcōs, rīdeant. vīderint; nārrābō tamen. quid enim mihi aufert quī rīdet? satius est rīdērī quam dērīdērī.”

5 haec ubi dicta dedit, tālem fābulam exōrsus est: 6cum adhūc servīrem, habitābāmus in vīcō angustō; nunc Gāvillae domus est. ibi, quōmodo diī volunt, amāre coepī uxōrem Terentiī cōpōnīs: nōverātis Melissam Tarentīnam, pulcherrimum bacciballum. 7 sed ego nōn meherculēs corporāliter illam aut propter rēs veneriās cūrāvī, sed magis quod benemōria fuit. 8 quid ab illā petiī, numquam mihi negātum; fēcit assem, sēmissem habuī; in illīus sinum dēmandāvī, nec umquam fefellitus sum. 9 huius contubernālis ad vīllam suprēmum diem obiit. itaque per scūtum per ocream ēgī agīnāvī quemadmodum ad illam pervenīrem. scītis autem: in angustiīs amīcī appārent. [62] forte dominus Capuae exierat ad scrūta scīta expedienda. 2 nactus ego occāsiōnem persuādeō hospitem nostrum ut mēcum ad quīntum mīliārium veniat. erat autem mīles, fortis tamquam Orcus. 3 apoculāmus nōs circā gallicinia; lūna lūcēbat tamquam merīdiē. 4 vēnimus inter monimenta: homō meus coepit ad stēlās facere; sedeō ego cantābundus et stēlās numerō. 5 deinde ut respexī ad comitem, ille exuit et omnia vestīmenta secundum viam posuit. mihi anima in nāsō esse; stābam tamquam mortuus. 6 at ille circummīnxit vestīmenta sua, et subitō lupus factus est. nōlīte iocārī putāre; ut mentiar, nūllīus patrimōnium tantī faciō. 7 sed quod coeperam dīcere, postquam lupus factus est, ululāre coepit et in silvās fugit. 8 ego prīmitus nesciēbam ubi essem. deinde accessī ut vestīmenta eius tollerem; illa autem lapidea facta sunt. 9 quī morī timōre nisi ego? gladium tamen strīnxī et mātūtīnās umbrās cecidī dōnec ad vīllam amīcae meae pervenīrem. 10 in lārvam intrāvī, paene animam ēbullīvī, sūdor mihi per bifurcum volābat, oculī mortuī; vix umquam refectus sum. 11 Melissa mea mīrārī coepit quod tam sērō ambulārem et anteinquitvēnissēs, saltem nōbīs adiūtāssēs; lupus enim vīllam intrāvit et omnia pecora tamquam lanius sanguinem illīs mīsit. nec tamen dērīsit, etiam fūgit; servus enim noster lanceā collum eius trāiēcit.’ 12 haec ut audīvī, operīre oculōs amplius nōn potuī, sed lūce clārā nostrī domum fūgī tamquam cōpō compīlātus; et postquam vēnī in illum locum in quō lapidea vestīmenta erant facta, nihil invēnī nisi sanguinem. 13 ut vērō domum vēnī, iacēbat mīles meus in lectō tamquam bovis, et collum illīus medicus cūrābat. intellēxī illum versipellem esse, nec posteā cum illō pānem gustāre potuī, nōn occīdissēs. 14 vīderint quid hōc aliī exopīnissent; ego mentior, geniōs vestrōs īrātōs habeam.”

[63] attonitīs admīrātiōne ūniversīssalvōinquittuō sermōne,” Trimalchiō qua fidēs est, ut mihi pilī inhorruērunt, quia sciō Nicerōnem nihil nūgārum nārrāre: immō certus est et minimē linguōsus. 2 nam et ipse vōbīs rem horribilem nārrābōasinus in tēgulīs. 3 cum adhūc capillātus essem, nam ā puerō vītam Chīam gessī, ipsimī nostrī dēlicātus dēcessit, meherculēs margarītum, catamītus, omnium numerum. 4 cum ergō illum māter misella plangeret et nōs complōrantēs in trīstimōniō essēmus, subitō strīgae coepērunt; putārēs canem leporem persequī. 5 habēbāmus tunc hominem Cappadocem, longum, valdē audāculum, et quī valēbat; poterat bovem īrātum tollere. 6 hic audācter strictō gladiō extrā ōstium prōcucurrit, involūtā sinistrā manū cūriōsē, et mulierem tamquam hōc locōsalvum sit quod tangōmediam trāiēcit. audīmus gemitum etplānē nōn mentiaripsās nōn vīdimus. 7 bārō autem noster intrōversus prōiēcit in lectum, et corpus tōtum līvidum habēbat quasi flagellīs caesus, quia scīlicet illum tetigerat mala manus. 8 nōs clūsō ōstiō redīmus iterum ad officium, sed dum māter amplexāret corpus fīliī suī, tangit et videt manuciolum strāmentīs factum. nōn cor habēbat, nōn intestīna, nōn quicquam: scīlicet iam puerum strīgae involāverant et supposuerant strāmentīcium vavatōnem. 9 rogō vōs, oportet crēdātis, sunt mulierēs plūssciae, sunt Nocturnae; et quod sūrsum est deorsum faciunt. 10 cēterum bārō ille longus post hoc factum numquam colōris suī fuit, immō post paucōs diēs phrenēticus periit.” [64] mīrāmur nōs et pariter crēdimus, ōsculātīque mēnsam rogāmus Nocturnās ut suīs teneant dum redīmus ā cēnā.

2 et sānē iam lucernae mihi plūrēs vidēbantur ārdēre tōtumque trīclīnium esse mūtātum, cum Trimalchiōtibi dīcō,” inquitPlocame, nihil nārrās? nihil nōs dēlectāris? et solēbās suāvius esse, canturīre bellē dēverbia, adicere mēlicam. heu, heu, abistis dulcēs cāricae.” 3iaminquit illequadrīgae meae dēcucurrērunt, ex quō podagricus factus sum. aliōquīn cum essem adulēscentulus, cantandō paene tisicus factus sum. 4 quid saltāre? quid dēverbia? quid tōnstrīnum? quandō parem habuī nisi ūnum Apellētem?” 5 oppositāque ad ōs manū nescioquid taetrum exsībilāvit quod posteā Graecum esse affirmābat.

necnōn Trimalchiō ipse cum tubicinēs esset imitātus, ad dēliciās suās respexit, quem Croesum appellābat. 6 puer autem lippus, sordidissimīs dentibus, catellam nigram atque indecenter pinguem prasinā involvēbat fasciā, pānemque sēmēsem pōnēbat suprā torum ac nauseā recūsantem sagīnābat. 7 quō admonitus officiō Trimalchiō Scylacem iussit addūcīpraesidium domūs familiaeque.” nec mora, ingentis fōrmae adductus est canis catēnā vīnctus, admonitusque ōstiāriī calce ut cubāret, ante mēnsam posuit. 8 tum Trimalchiō iactāns candidum pānemnēmōinquitin domō meā plūs amat.” 9 indignātus puer quod Scylacem tam effūsē laudāret, catellam in terram dēposuit hortātusque est ut ad rixam properāret. Scylax, canīnō scīlicet ūsus ingeniō, taeterrimō lātrātū trīclīnium implēvit margarītamque Croesī paene lacerāvit. 10 nec intrā rixam tumultus cōnstitit, sed candēlābrum etiam suprā mēnsam ēversum et vāsa omnia crystallina comminuit et oleō ferventī aliquot convīvās respersit. 11 Trimalchiō, vidērētur iactūrā mōtus, bāsiāvit puerum ac iussit suprā dorsum ascendere suum. 12 nōn mōrātus ille ūsus est equō, manūque plānā scapulās eius subinde verberāvit, interque rīsum prōclāmāvit: “bucca, bucca, quot sunt hīc?” 13 repressus ergō aliquamdiū Trimalchiō camellam grandem iussit miscērī et pōtiōnēs dīvidī omnibus servīs, quī ad pedēs sedēbant, adiectā exceptiōne: “ quisinquitnōluerit accipere, caput illī perfunde. interdiū sevēra, nunc hilaria.”

[65] hanc hūmānitātem īnsecūtae sunt matteae, quārum etiam recordātiō , qua est dīcentī fidēs, offendit. 2 singulae enim gallīnae altilēs prō turdīs circumlātae sunt et ōva ānserīna pilleāta quae, ut comēssēmus, ambitiōsissimē ā nōbīs Trimalchiō petiit, dīcēns exossātās esse gallīnās. 3 inter haec trīclīniī valvās līctor percussit, amictusque veste albā cum ingentī frequentiā cōmissātor intrāvit. 4 ego maiestāte conterritus praetōrem putābam vēnisse. itaque temptāvī assurgere et nūdōs pedēs in terram dēferre. 5 rīsit hanc trepidātiōnem Agamemnōn etcontinē ,” inquithomō stultissime. Habinnās sēvir est īdemque lapidārius, quī vidērētur monumenta optimē facere.”

6 recreātus hōc sermōne reposuī cubitum, Habinnamque intrantem cum admīrātiōne ingentī spectābam. 7 ille autem iam ēbrius uxōris suae umerīs imposuerat manūs, onerātusque aliquot corōnīs et unguentō per frontem in oculōs fluente, praetōriō locō posuit, continuōque vīnum et caldam poposcit. 8 dēlectātus hāc Trimalchiō hilaritāte et ipse capāciōrem poposcit scyphum, quaesīvitque quōmodo acceptus esset. 9omniainquithabuimus praeter ; oculī enim meī hīc erant. et meherculēs bene fuit. 10 Scissa lautum novendiāle servō suō misellō faciēbat quem mortuum manū mīserat. et, putō, cum vicēnsimāriīs magnam mantissam habet; quīnquāgintā enim mīllibus aestimant mortuum. 11 sed tamen suāviter fuit, etiam coāctī sumus dīmidiās pōtiōnēs suprā ossucula eius effundere.”

[66]tameninquit Trimalchiōquid habuistis in cēnā?” “dīcam,” inquit potuerō; nam tam bonae memoriae sum ut frequenter nōmen meum oblīvīscar. 2 habuimus tamen in prīmō porcum botulō corōnātum et circā sangunculum et gizeria optimē facta et certē bētam et pānem autopȳrum suō sibi, quem ego mālō quam candidum: et vīrēs facit, et cum meā causā faciō, nōn plōrō. 3 sequēns ferculum fuit scriblīta frīgida et suprā mel caldum īnfūsum excellente Hispānum. itaque scriblītā quidem nōn minimum ēdī, melle ūsque tetigī. circā cicer et lupīnum, calvae arbitrātū et māla singula. 4 ego tamen duo sustulī et ecce in mappā alligāta habeō; nam aliquid mūneris meō vernulae nōn tulerō, habēbō convīcium. bene admonet domina mea. 5 in prōspectū habuimus ursīnae frustum, quō cum imprūdēns Scintilla gustāsset, paene intestīna sua vomuit; 6 ego contrā plūs lībram comēdī, nam ipsum aprum sapiēbat. et , inquam, ursus homunciōnem comēst, quantō magis homunciō dēbet ursum comēsse? 7 in summō habuimus cāseum mollem ex sapā et cocleās singulās et cordae frusta et hēpatia in catīllīs et ōva pilleāta et rāpam et senāpe et catīllum concacātumpāx Palamēdēs! etiam in alveō circumlāta sunt oxycomina, unde quīdam etiam improbē ternōs pugnōs sustulērunt. nam pernae missiōnem dedimus.

[67]sed nārrā mihi, Gaī, rogō, Fortūnāta quārē nōn recumbit?” 2quōmodo nōstīinquitillamTrimalchiōnisi argentum composuerit, nisi reliquiās puerīs dīvīserit, aquam in ōs suum nōn coniciet.” 3atquīrespondit Habinnāsnisi illa discumbit, ego apoculō.” et coeperat surgere, nisi signō datō Fortūnāta quater amplius ā tōtā familiā esset vocāta. 4 vēnit ergō galbinō succīncta cingillō, ita ut īnfrā cerasina appārēret tunica et periscelidēs tortae phaecasiaeque inaurātae. 5 tunc sūdāriō manūs tergēns, quod in collō habēbat, applicat illī torō, in quō Scintilla Habinnae discumbēbat uxor, ōsculātaque plaudentemest inquitvidēre?” 6 deinde perventum est, ut Fortūnāta armillās suās crassissimīs dētraheret lacertīs Scintillaeque mīrantī ostenderet. ultimō etiam periscelidēs resolvit et rēticulum aureum, quem ex obrussā esse dīcēbat. 7 notāvit haec Trimalchiō iussitque afferrī omnia etvidētisinquitmulieris compedēs: sīc nōs barcalae dēspoliāmur. sex pondō et sēlībram dēbet habēre. et ipse nihilō minus habeō decem pondō armillam ex mīllēsimīs Mercuriī factam.” 8 ultimō etiam, mentīrī vidērētur, statēram iussit afferrī et circulātum approbārī pondus. 9 nec melior Scintilla, quae cervīce suā capsellam dētrāxit aureolam, quam Fēlīciōnem appellābat. inde duo crotalia prōtulit et Fortūnātae invicem cōnsīderanda dedit etdominīinquitmeī beneficiō nēmō habet meliōra.” 10quid?” inquit Habinnāsexcatarissāstī ut tibi emerem fabam vitream. plānē fīliam habērem, auriculās illī praecīderem. mulierēs nōn essent, omnia prō lutō habērēmus; nunc hoc est caldum meiere et frīgidum pōtāre.”

11 interim mulierēs sauciae inter rīsērunt ēbriaque iūnxērunt ōscula; altera dīligentiam mātris familiae iactat, altera dēliciās et indīligentiam virī. 12 dumque sīc cohaerent, Habinnās fūrtim cōnsurrēxit, pedēsque Fortūnātae correptōs super lectum immīsit. 13au, au!” illa prōclāmāvit aberrante tunicā super genua. composita ergō in gremiō Scintillae indecentissimam rubōre faciem sūdāriō abscondit.

[68] interpositō deinde spatiō cum secundās mēnsās Trimalchiō iussisset afferrī, sustulērunt servī omnēs mēnsās et aliās attulērunt, scobemque crocō et miniō tīnctam sparsērunt et, quod numquam ante vīderam, ex lapide speculārī pulverem trītum. 2 statim Trimalchiōpoteram quideminquithōc ferculō esse contentus; secundās enim mēnsās habētis. sed quid bellī habēs, affer.”

3 interim puer Alexandrīnus, quī caldam ministrābat, lusciniās coepit imitārī clāmante Trimalchiōne subinde: “mūtā!” ecce alius lūdus. 4 servus quī ad pedēs Habinnae sedēbat, iussus, crēdō, ā dominō suō prōclāmāvit subitō canōrā vōce: “intereā medium Aenēās iam classe tenēbat.” 5 nūllus sonus umquam acidior percussit aurēs meās; nam praeter errantis barbariae aut adiectum aut dēminūtum clāmōrem, miscēbat Ātellānicōs versūs, ut tunc prīmum etiam Vergilius offenderit. 6 lassus tamen cum aliquandō dēsīsset, adiēcit Habinnās etnumquaminquitdidicit, sed ego ad circulātōrēs eum mittendō ērudībam. 7 itaque parem nōn habet, sīve mūliōnēs volet sīve circulātōrēs imitārī. dēspērātum valdē ingeniōsus est: īdem sūtor est, īdem cocus, īdem pistor, omnis Mūsae mancipium. 8 duo tamen vitia habet quae, nōn habēret, esset omnium numerum: recutītus est et stertit. nam quod strabōnus est, nōn cūrō; sīcut Venus spectat. ideō nihil tacet, vix oculō mortuō umquam. illum ēmī trecentīs dēnāriīs.”

[69] interpellāvit loquentem Scintilla etplānēinquitnōn omnia artificia servī nēquam nārrās. agaga est; at cūrābō stigmam habeat.” 2 rīsit Trimalchiō etaccognōscōinquitCappadocem: nihil sibi defraūdat, et meherculēs laudō illum; hoc enim nēmō parentat. autem, Scintilla, nōlī zēlotypa esse. crēde mihi, et vōs nōvimus. 3 sīc salvum habeātis, ut ego sīc solēbam ipsumam meam dēbattuere ut etiam dominus suspicārētur; et ideō in vīlicātiōnem relēgāvit. sed tacē, lingua, dabō pānem.” 4 tamquam laudātus esset, nēquissimus servus lucernam sinū fictilem prōtulit et amplius sēmihōrā tubicinēs imitātus est, succinente Habinnā et īnferius lābrum manū dēprimente. 5 ultimō etiam in medium prōcessit et modo harundinibus quassīs choraulās imitātus est, modo lacernātus cum flagellō mūliōnum fāta ēgit, dōnec vocātum ad Habinnās bāsiāvit pōtiōnemque illī porrēxit ettantō melior!” inquitMassa, dōnō tibi cālīgās.”

6 nec ūllus tot malōrum fīnis fuisset, nisi epidīpnis esset allāta, turdī silīgineī ūvīs passīs nucibusque farsī. 7 īnsecūta sunt Cydōnia etiam māla spīnīs cōnfīxa ut echīnōs efficerent. et haec quidem tolerābilia erant, nōn ferculum longē mōnstrōsius effēcisset ut vel famē perīre māllēmus. 8 nam cum positus esset, ut nōs putābāmus, ānser altilis circāque piscēs et omnium genera avium, “amīcī,” inquit Trimalchiōquicquid vidētis hīc positum, ūnō corpore est factum.” 9 ego scīlicet homō prūdentissimus statim intellēxī quid esset, et respiciēns Agamemnonemmīrāborinquamnisi omnia ista cērā facta sunt aut certē lūtō. vīdī Rōmae Sāturnālibus eiusmodī cēnārum imāginem fierī.” [70] necdum fīnieram sermōnem, cum Trimalchiō ait: “ita crēscampatrimōniō, nōn corporeut ista cocus meus porcō fēcit. 2 nōn potest esse pretiōsior homō. volueris, vulvā faciet piscem, lārdō palumbam, pernā turturem, cōlēpiō gallīnam. et ideō ingeniō meō impositum est illī nōmen bellissimum, nam Daedalus vocātur. 3 et quia bonam mentem habet, attulī illī Rōmā mūnus cultrōs Nōricō ferrō.” quōs statim iussit afferrī, īnspectōsque mīrātus est. etiam nōbīs potestātem fēcit ut mucrōnem ad buccam probārēmus.

4 subitō intrāvērunt duo servī tamquam quī rixam ad lacum fēcissent; certē in collō adhūc amphorās habēbant. 5 cum ergō Trimalchiō iūs inter lītigantēs dīceret, neuter sententiam tulit dēcernentis, sed alterīus amphoram fuste percussit. 6 cōnsternātī nōs īnsolentiā ēbriōrum intentāvimus oculōs in proeliantēs, notāvimusque ostrea pectinēsque ē gastrīs lābentia, quae collēcta puer lance circumtulit. 7 hās lautitiās aequāvit ingeniōsus cocus, in crāticulā enim argenteā cocleās attulit et tremulā taeterrimāque vōce cantāvit. 8 pudet referre quae secuntur: inaudītō enim mōre puerī capillātī attulērunt unguentum in argenteā pēlve pedēsque recumbentium ūnxērunt, cum ante crūra tālōsque corōllīs vīnxissent. 9 hinc ex eōdem unguentō in vīnārium atque lucernam aliquantum est īnfūsum.

10 iam coeperat Fortūnāta velle saltāre, iam Scintilla frequentius plaudēbat quam loquēbātur, cum Trimalchiōpermittō,” inquitPhilargyre, etsī prasiniānus es fāmōsus, dīc et Menophilae, contubernālī tuae, discumbat.” 11 quid multa? paene lectīs dēiectī sumus, adeō tōtum trīclīnium familia occupāverat. 12 certē ego notāvī super positum cocum quī porcō ānserem fēcerat, muriā condīmentīsque fētentem. 13 nec contentus fuit recumbere, sed continuō Ephesum tragoedum coepit imitārī et subinde dominum suum spōnsiōne prōvocāre, prasinus proximīs circēnsibus prīmam palmam.

[71] diffūsus hāc contentiōne Trimalchiōamīcī,” inquitet servī hominēs sunt et aequē ūnum lactem bibērunt, etiam illōs malus fātus oppresserit. tamen salvō citō aquam līberam gustābunt. ad summam, omnēs illōs in testāmentō meō manū mittō. 2 Philargyrō etiam fundum lēgō et contubernālem suam, Cariōnī quoque īnsulam et vīcēsimam et lectum strātum. 3 nam Fortūnātam meam hērēdem faciō, et commendō illam omnibus amīcīs meīs. et haec ideō omnia pūblicō, ut familia mea iam nunc sīc amet tamquam mortuum.”

4 grātiās agere omnēs indulgentiae coeperant dominī, cum ille oblītus nūgārum exemplar testāmentī iussit afferrī et tōtum ā prīmō ad ultimum ingemēscente familiā recitāvit. 5 respiciēns deinde Habinnamquid dīcis,” inquitamīce cārissime? aedificās monumentum meum quemadmodum iussī? 6 valdē rogō ut secundum pedēs statuae meae catellam pingās et corōnās et unguenta et Petraitis omnēs pugnās, ut mihi contingat tuō beneficiō post mortem vīvere; praetereā ut sint in fronte pedēs centum, in agrum pedēs ducentī. 7 omne genus enim pōma volō sint circā cinerēs meōs, et vīneārum largiter. valdē enim falsum est vīvō quidem domōs cultās esse, nōn cūrārī eās, ubi diūtius nōbīs habitandum est. et ideō ante omnia adicī volō: hoc monumentum · hērēdem nōn sequātur. 8 cēterum erit mihi cūrae ut testāmentō caveam mortuus iniūriam accipiam. praepōnam enim ūnum ex lībertīs sepulchrō meō cūstōdiae causā, in monumentum meum populus cacātum currat. 9 rogō ut nāvēs etiam faciās plēnīs vēlīs euntēs, et in tribūnālī sedentem praetextātum cum ānulīs aureīs quīnque et nummōs in pūblicō sacculō effundentem; scīs enim quod epulum dedī bīnōs dēnāriōs. faciantur, tibi vidētur, et trīclīnia. 10 faciās et tōtum populum sibi suāviter facientem. 11 ad dexteram meam pōnās statuam Fortūnātae meae columbam tenentem, et catellam cingulō alligātam dūcat, et cicarōnem meum, et amphorās cōpiōsē gypsātās effluant vīnum. et urnam licet frāctam sculpās, et super eam puerum plōrantem. hōrologium in mediō, ut quisquis hōrās īnspiciet, velit nōlit, nōmen meum legat. 12 īnscrīptiō quoque vidē dīligenter haec satis idōnea tibi vidētur: Gāiō Pompeius Trimalchiō Maecēnātiānus · hīc requiēscit · huic sēvirātus absentī dēcrētus est · cum posset in omnibus decuriīs Rōmae esse · tamen nōluit · pius fortis fidēlis · ex parvō crēvit · sēstertium relīquit trecentiēs · nec umquam philosophum audīvit · valē · et .”

[72] haec ut dīxit, Trimalchiō flēre coepit ūbertim. flēbat et Fortūnāta, flēbat et Habinnās, tōta dēnique familia tamquam in fūnus rogāta lāmentātiōne trīclīnium implēvit. 2 immō iam coeperam etiam ego plōrāre, cum Trimalchiōergōinquitcum sciāmus nōs moritūrōs esse, quārē nōn vīvāmus? 3 sīc nōs fēlīcēs videam, coniciāmus nōs in balneum, meō perīculō, nōn paenitēbit. sīc calet tamquam furnus.” 4vērō, vērōinquit Habinnās ūnā diē duās facere, nihil mālōnūdīsque cōnsurrēxit pedibus et Trimalchiōnem gaudentem subsequī coepit.

5 ego respiciēns ad Ascyltonquid cōgitās?” inquamego enim vīderō balneum, statim exspīrābō.” 6assentēmurait illeet dum illī balneum petunt, nōs in turbā exeāmus.” 7 cum haec placuissent, dūcente per porticum Gītōne ad iānuam vēnimus, ubi canis catēnārius tantō nōs tumultū excēpit ut Ascyltos etiam in piscīnam ceciderit. necnōn ego quoque ēbrius, dum natantī opem ferō, in eundem gurgitem tractus sum. 8 servāvit nōs tamen ātriēnsis, quī interventū suō et canem plācāvit et nōs trementēs extrāxit in siccum. 9 et Gītōn quidem iamdūdum ratiōne acūtissimā redēmerat ā cane: quicquid enim ā nōbīs accēperat cēnā, lātrantī sparserat, at ille āvocātus cibō furōrem suppresserat. 10 cēterum cum algentēs ūdīque petīssēmus ab ātriēnse ut nōs extrā iānuam ēmitteret, “errāsinquit putās exīre hāc posse quā vēnistī. nēmō umquam convīvārum per eandem iānuam ēmissus est: aliā intrant, aliā exeunt.”

[73] quid faciāmus hominēs miserrimī et novī generis labyrinthō inclūsī, quibus lavārī iam coeperat vōtum esse? 2 ultrō ergō rogāvimus ut nōs ad balneum dūceret, prōiectīsque vestīmentīs, quae Gītōn in aditū siccāre coepit, balneum intrāvimus, angustum scīlicet et cisternae frīgidāriae simile, in quō Trimalchiō rēctus stābat. ac sīc quidem pūtidissimam eius iactātiōnem licuit effugere, nam nihil melius esse dīcēbat quam sine turbā lavārī, et ipsō locō aliquandō pistrīnum fuisse. 3 deinde ut lassātus cōnsēdit, invītātus balneī sonō dīdūxit ūsque ad cameram ōs ēbrium et coepit Menecratis cantica lacerāre, sīcut illī dīcēbant quī linguam eius intellegēbant. 4 cēterī convīvae circā lābrum manibus nexīs currēbant et gingiliphō ingentī clāmōre exsonābant. aliī autem restrictīs manibus ānulōs pavīmentō cōnābantur tollere, aut positō genū cervīcēs post terga flectere et pedum extrēmōs pollicēs tangere. 5 nōs, dum illī sibi lūdōs faciunt, in solium quod Trimalchiōnī parābātur dēscendimus. ergō ēbrietāte discussā in aliud trīclīnium dēductī sumus ubi Fortūnāta disposuerat lautitiās * * * lucernās aēneolōsque piscātōrēs notāvimus et mēnsās tōtās argenteās calicēsque circā fictilēs inaurātōs et vīnum in cōnspectū saccō dēfluēns. 6 tum Trimalchiōamīcīinquithodiē servus meus barbātōriam fēcit, homō praefiscinī frūgī et mīcārius. itaque tangomenās faciāmus et ūsque in lūcem cēnēmus.”

[74] haec dīcente gallus gallīnāceus cantāvit. quā vōce cōnfūsus Trimalchiō vīnum sub mēnsā iussit effundī lucernamque etiam merō spargī. 2 immō ānulum trāiēcit in dexteram manum etnōn sine causāinquithic būcinus signum dedit; nam aut incendium oportet fīat, aut aliquis in vīcīniā animam abiciet. longē ā nōbīs! 3 itaque quisquis hunc indicem attulerit, corōllārium accipiet.” 4 dictō citius gallus allātus est, quem Trimalchiō iussit ut aēnō coctus fieret. 5 lacerātus igitur ab illō doctissimō cocō quī paulō ante porcō avēs piscēsque fēcerat in caccabum est coniectus. dumque Daedalus pōtiōnem ferventissimam haurit, Fortūnāta molā buxeā piper trīvit. 6 sūmptīs igitur matteīs, respiciēns ad familiam Trimalchiōquid? vōsinquitadhūc nōn cēnāstis? ābīte, ut aliī veniant ad officium.” 7 subiit igitur alia classis, et illī quidem exclāmāvērevalē Gaī,” autemavē Gaī.”

8 hinc prīmum hilaritās nostra turbāta est; nam cum puer nōn īnspeciōsus inter novōs intrāsset ministrōs, invāsit eum Trimalchiō et ōsculārī diūtius coepit. 9 itaque Fortūnāta, ut ex aequō iūs firmum approbāret, male dīcere Trimalchiōnī coepit et pūrgāmentum dēdecusque praedicāre, quī nōn continēret libīdinem suam. ultimō etiam adiēcit: “canis!” 10 Trimalchiō contrā offēnsus convīciō calicem in faciem Fortūnātae immīsit. 11 illa tamquam oculum perdidisset exclāmāvit manūsque trementēs ad faciem suam admōvit. 12 cōnsternāta est etiam Scintilla trepidantemque sinū suō tēxit. immō puer quoque officiōsus urceolum frīgidum ad mālam eius admōvit, super quem incumbēns Fortūnāta gemere ac flēre coepit. 13 contrā Trimalchiōquid enim?” inquitambūbaia nōn meminit? māchinā illam sustulī, hominem inter hominēs fēcī. at īnflat tamquam rāna, et in sinum suum cōnspuit, cōdex, nōn mulier. 14 sed hic quī in pergulā nātus est aedēs nōn somniātur. ita genium meum propitium habeam, cūrābō dōmata sit Cassandra caligāria. 15 et ego, homō dipundiārius, sēstertium centiēs accipere potuī. scīs nōn mentīrī. Agathō unguentārius proximē sēdūxit etsuādeōinquitnōn patiāris genus tuum interīre.’ 16 at ego dum bōnātus agō et nōlō vidērī levis, ipse mihi asciam in crūs impēgī. 17 rēctē, cūrābō unguibus quaerās. et, ut dēpraesentiārum intellegās quid tibi fēcerīs: Habinnā, nōlō statuam eius in monumentō meō pōnās, mortuus quidem lītēs habeam. immō, ut sciat posse malum dare, nōlō mortuum bāsiet.”

[75] post hoc fulmen Habinnās rogāre coepit ut iam dēsineret īrāscī etnēmōinquitnostrum nōn peccat. hominēs sumus, nōn deī.” 2 idem et Scintilla flēns dīxit, ac per genium eius Gāium appellandō rogāre coepit ut frangeret. 3 nōn tenuit ultrā lacrimās Trimalchiō etrogōinquitHabinnā, sīc pecūlium tuum frūnīscāris: quid perperam fēcī, in faciem meam īnspue. 4 puerum bāsiāvī frūgālissimum, nōn propter fōrmam, sed quia frūgī est: decem partēs dīcit, librum ab oculō legit, thraecium sibi diāriīs fēcit, arcisellium suō parāvit et duās trullās. 5 nōn est dignus quem in oculīs feram? sed Fortūnāta vetat. 6 ita tibi vidētur, fulcipedia? suādeō bonum tuum concoquās, mīlva, et nōn faciās ringentem, amāsiuncula: aliōquīn experiēris cerebrum meum. 7 nōstī : quod semel dēstināvī, clāvō trabālī fīxum est. sed vīvōrum meminerīmus. 8 vōs rogō, amīcī, ut vōbīs suāviter sit. nam ego quoque tam fuī quam vōs estis, sed virtūte meā ad hoc pervēnī. corcillum est quod hominēs facit, cētera quisquilia omnia. 9 bene emō, bene vēndō; alius alia vōbīs dīcet. fēlīcitāte dissiliō. autem, sterteia, etiamnum plōrās? 10 iam cūrābō fātum tuum plōrēs.

sed ut coeperam dīcere, ad hanc fortūnam frūgālitās mea perdūxit. tam magnus ex Asiā vēnī quam hic candēlābrus est. ad summam, quotīdiē solēbam ad illum mētīrī, et ut celerius rōstrum barbātum habērem, labra lucernā ungēbam. 11 tamen ad dēliciās ipsimī annōs quattuordecim fuī. nec turpe est quod dominus iubet. ego tamen et ipsimae satis faciēbam. scītis quid dīcam: taceō, quia nōn sum glōriōsīs. [76] cēterum, quemadmodum volunt, dominus in domō factus sum, et ecce cēpī ipsimī cerebellum. 2 quid multa? cohērēdem Caesarī fēcit, et accēpī patrimōnium lāticlāvium. 3 nēminī tamen nihil satis est. concupīvī negōtiārī. multīs vōs mōrer, quīnque nāvēs aedificāvī, onerāvī vīnumet tunc erat contrā aurummīsī Rōmam. 4 putārēs hoc iussisse: omnēs nāvēs naufragārunt. factum, nōn fābula. ūnō diē Neptūnus trecentiēs sēstertium dēvorāvit. 5 putātis dēfēcisse? nōn meherculēs haec iactūra gustī fuit, tamquam nihil factī. alterās fēcī maiōrēs et meliōrēs et fēlīciōrēs, ut nēmō nōn virum fortem dīceret. 6 scītis, magna nāvis magnam fortitūdinem habet. onerāvī rūrsus vīnum, lārdum, fabam, sēplasium, mancipia. 7 hōc locō Fortūnāta rem piam fēcit: omne enim aurum suum, omnia vestīmenta vēndidit et centum aureōs in manū posuit. hoc fuit pecūliī meī fermentum. 8 citō fit quod volunt. ūnō cursū centiēs sēstertium corrotundāvī. statim redēmī fundōs omnēs quī patrōnī meī fuerant. aedificō domum, comparō vēnālicia, coemō iūmenta; quicquid tangēbam crēscēbat tamquam favus. 9 postquam coepī plūs habēre quam tōta patria mea habet, manum tabulā: sustulī negōtiātiōne et coepī per lībertōs faenerāre. 10 et sānē nōlentem negōtium meum agere exhortāvit mathēmaticus quī vēnerat forte in colōniam nostram, Graeculiō, Serāpa nōmine, cōnsiliātor deōrum. 11 hic mihi dīxit etiam ea quae oblītus eram; ab aciā et acū omnia exposuit; intestīnās meās nōverat; tantum quod mihi nōn dīxerat quid prīdiē cēnāveram. putāssēs illum semper mēcum habitāsse.

[77]rogō, Habinnāputō, interfuistī: ‘ dominam tuam rēbus illīs fēcistī. parum fēlīx in amīcōs es. nēmō umquam tibi parem grātiam refert. lātifundia possidēs. vīperam sub ālā nūtrīcās.’ 2 et, quod vōbīs nōn dīxerim, etiam nunc restāre vītae annōs trīgintā et mēnsēs quattuor et diēs duōs. praetereā citō accipiam hērēditātem. hoc mihi dīcit fātus meus. 3 quod contigerit fundōs Āpūliae iungere, satis vīvus pervēnerō. 4 interim dum Mercurius vigilat, aedificāvī hanc domum. ut scītis, casa adhūc erat; nunc templum est. habet quattuor cēnātiōnēs, cubicula vīgintī, porticūs marmorātōs duōs, sūsum cellātiōnem, cubiculum in quō ipse dormiō, vīperae huius sessōrium, ōstiāriī cellam perbonam; hospitium hospitēs centum capit. 5 ad summam, Scaurus cum hūc venit, nusquam māvoluit hospitārī, et habet ad mare paternum hospitium. et multa alia sunt, quae statim vōbīs ostendam. 6 crēdite mihi: assem habeās, assem valeās; habēs, habēberis. sīc amīcus vester, quī fuit rāna, nunc est rēx.

7interim, Stiche, profer vītālia, in quibus volō efferrī. profer et unguentum et ex illā amphorā gustum, ex quā iubeō lavārī ossa mea.” [78] nōn est mōrātus Stichus, sed et strāgulam albam et praetextam in trīclīnium attulit. * * * iussitque nōs temptāre an bonīs lānīs essent cōnfecta. 2 tum subrīdēnsvidē inquitStiche, ista mūrēs tangant aut tineae; aliōquīn vīvum comburam. ego glōriōsus volō efferrī, ut tōtus mihi populus bene imprecētur.” 3 statim ampullam nardī aperuit omnēsque nōs ūnxit etspērōinquitfutūrum ut aequē mortuum iuvet tamquam vīvum.” 4 nam vīnum quidem in vīnārium iussit īnfundī etputāte vōsaitad parentālia mea invītātōs esse.”

5 ībat rēs ad summam nauseam, cum Trimalchiō ēbrietāte turpissimā gravis novum acroāma, cornicinēs, in trīclīnium iussit addūcī, fultusque cervīcālibus multīs extendit suprā torum extrēmum etfingite inquitmortuum esse. dīcite aliquid bellī.” 6 cōnsonuēre cornicinēs fūnebrī strepitū. ūnus praecipuē servus libitīnāriī illīus, quī inter hōs honestissimus erat, tam valdē intonuit ut tōtam concitāret vīcīniam. 7 itaque vigilēs, quī cūstōdiēbant vīcīnam regiōnem, ratī ārdēre Trimalchiōnis domum, effrēgērunt iānuam subitō et cum aquā secūribusque tumultuārī suō iūre coepērunt. 8 nōs occāsiōnem opportūnissimam nactī Agamemnonī verba dedimus, raptimque tam plānē quam ex incendiō fūgimus.