PROLOGUS

PRO Achillem Aristarchī mihi commentārī lubet;

ind’ mihi prīncipium capiam, ex eā tragoediā:

“silēteque et tacēte atque animum advortite,

audīre iubet vōs imperātor” — histricus,

bonōque ut animō sedeant in subselliīs

et quī ēsurientēs et quī saturī vēnerint:

quī ēdistis, multō fēcistis sapientius;

quī nōn ēdistis, saturī fīte fabulīs.

nam quoi parātum est quod edit, nostrā grātiā

nimia est stultitia sessum imprānsum incēdere.

“exsurge, praecō, fac populō audientiam.”

iamdūdum exspectō sī tuom officium sciās:

exercē vōcem quam per vīvisque et tē alis.

nam nisi clāmābis, tacitum tē obrēpet famēs.

age nunc residē, duplicem ut mercēdem ferās.

“bonum factum est, ēdicta ut servētis mea.”

scortum exolētum nē quis in prōscaeniō

sedeat, neu līctor verbum aut virgae muttiant,

neu dissignātor praeter ōs obambulet

neu sessum dūcat, dum histriō in scaenā siet.

diū quī domī ōtiōsī dormiērunt, decet

animō aequō nunc stent vel dormīre temperent.

servī nē opsideant, līberīs ut sit locus,

vel aes prō capite dent; sī id facere nōn queunt,

domum abeant, vītent ancipitī īnfortūniō,

nē et hīc varientur virgīs et lōrīs domī,

sī minu’ cūrāssint, quom erī reveniant domum.

nūtrīcēs puerōs īnfantīs minūtulōs

domī ut prōcūrent nēve spectātum afferant,

nē et ipsae sitiant et puerī pereant famē

nēve ēsurientēs hīc quasi haedī obvāgiant.

mātrōnae tacitae spectent, tacitae rīdeant,

canōrā hīc vōce tinnīre temperent,

domum sermōnēs fābulandī cōnferant,

nē et hīc virīs sint et domī molestiae.

quodque ad lūdōrum cūrātōrēs attinet,

nē palma dētur quoiquam artificī iniūriā

nēve ambitiōnis causā extrūdantur forās,

quō dēteriōrēs antepōnantur bonīs. —

et hoc quoque etiam quod paene oblītus fuī:

dum lūdī fīunt, in popīnam, pedisequī,

irruptiōnem facite; nunc dum occāsiō est,

nunc dum scriblītae | aestuant, occurrite,

haec imperāta quae sunt prō imperiō histricō,

bonum hercle factum prō sē quisque ut meminerit.

ad argūmentum nunc vicissātim volō

remigrāre, ut aequē mēcum sītis gnārurēs.

eius nunc regiōnēs, līmitēs, cōnfīnia

dēterminābō: eī reī ego fīnītor factus sum.

sed nisi molestum est, nōmen dare vōbīs volō

cōmoediāī; sīn odiō est, dīcam tamen,

siquidem licēbit per illōs quibus est in manū.

Καρχηδόνιος vocātur haec cōmoedia

* * *

latīne Plautus patruos pultiphagōnidēs.

nōmen iam habētis, nunc ratiōnēs cēterās

accipite. nam argūmentum hoc hīc cēnsēbitur:

locus argūmentō est suom sibi prōscaenium,

vōs iūrātōrēs estis. quaesō operam date.

Carthāginiēnsēs frātrēs patruēlēs duo

fuēre summō genere et summīs dītiīs;

eōrum alter vīvit, alter est ēmortuos.

proptereā apud vōs dīcō cōnfīdentius,

quia mī pollīctor dīxit quī eum pollīnxerat.

sed illī senī quī mortuo’ est, eī fīlius

unicu’ quī fuerat ab dīvitiīs ā patre

puer septuennis surrupitur Carthāgine,

sexenniō priu’ quidem quam moritur pater.

quoniam periisse sibi videt gnātum ūnicum,

conicitur ipse in morbum ex aegritūdine.

facit illum hērēdem frātrem patruēlem suom,

ipse abiit Accheruntem sine viāticō.

ill’ quī surrupit puerum Calydōnem āvehit,

vendit eum dominō hīc dīvitī quoidam senī,

cupientī līberōrum, ōsōrī mulierum.

emit hospitālem is fīlium imprūdēns senex

puerum illum eumque adoptat sibi prō fīliō

eumque hērēdem fēcit quom ipse obiit diem.

is illīc adulēscēns habitat in illīsce aedibus.

revortor rūrsus dēnuō Carthāginem:

sī quid āmandāre voltis aut cūrārier,

argentum nisi quī dederit, nūgās ēgerit.

vērum quī dederit, magi’ maiōrēs ēgerit.

sed illī patruō | huius quī vīvit senex,

Carthāginiēnsī duae fuēre fīliae,

altera quīnquennis, altera quadrīmula;

cum nūtrīce ūnā periēre ā Māgāribus.

eās quī surrupuit in Anactorium dēvehit,

vendit eās omnīs, et nūtrīcem et virginēs,

praesentī argentō hominī, sī lēnō est homō,

quantum hominum terra sustinet sacerrumō.

vōsmet nunc facite coniectūram cēterum

quid id sit hominis quoi Lycō nōmen siet.

is ex Anactoriō, ubi prius habitāverat,

hūc in Calydōnem commigrāvit hau diū,

suī quaestī causā. is in illīs habitat aedibus.

eārum hic adulēscēns alteram efflīctim perit,

suam sibi cognātam imprūdēns neque scit quae siet

neque eam umquam tetigit, ita eum lēnō mācerat,

neque quicquam cum eā fēcit etiamnum stuprī

neque dūxit umquam, neque ille voluit mittere:

quia amāre cernit, tangere hominem volt bolō.

illam minōrem in concubīnātum sibi

volt emere mīles quīdam quī illam dēperit.

sed pater illārum Poenus, postquam eās perdidit,

marī tērraque | usquequaque quaeritat.

ubi quamque in urbem est | ingressus, īlicō

omnīs meretrīcēs, ubi quisque habitant, invenit,

dat aurum, dūcit noctem, rogitat postibi

und’ sit, quoiātis, captane an surrupta sit,

quō genere gnāta, quī parentēs fuerint.

ita doctē atque āstū fīliās quaerit suās.

et is omnīs linguās scit, sed dissimulat sciēns

sē scīre: Poenus plānē est. quid verbīs opu’ est?

is heri hūc in portum nāvī vēnit vesperī,

pater harunc; idem huic patruos adulēscentulō est.

iamne hoc tenētis? sī tenētis, dūcite;

cavē dīrumpātis, quaesō, sinite trānsigī.

ehem, paene oblītus sum relicuom dīcere:

ille quī adoptāvit hunc sibi prō fīliō,

is illī Poenō | huius patruō hospes fuit.

[is hodiē hūc veniet reperietque hīc fīliās

et hunc suī frātris fīlium, ut quidem didicī ego.

ego ībō, ōrnābor; vōs aequō animō nōscite.]

hic quī hodiē veniet reperiet suās fīliās

et hunc suī frātris fīlium. dehinc cēterum

valēte, adeste. ībō, alius nunc fierī volō:

quod restat, restant aliī quī faciant palam.

valēte atque adiuvāte, ut vōs servet Salūs.

1    AGORASTOCLĒS · MILPHIŌ

AGO saepe ego rēs multās tibi mandāvī, Milphiō,

dubiās, egēnās, inopiōsās cōnsilī,

quās tū sapienter, doctē, et cordātē et catē

mihi reddidistī | opiparās operā tuā.

quibu’ prō benefactīs fateor dēbērī tibi

et lībertātem et multās grātās grātiās.

MIL scītum est, per tempus sī obviam est, verbum vetus.

nam tuae blanditiae mihi sunt, quod dīcī solet,

gerrae germānae, αἱ δὲ κολλῦραι λύραι.

nunc mihi blandidicus es, heri in tergō meō

trīs facile coriōs contrīvistī būbulōs.

AGO amāns per amōrem sī quid fēcī, Milphiō,

ignōscere id tē mī aequom est. MIL hau vīdī magis.

em, nunc ego amōre pereō: sine tē verberem

item ut tū mihi fēcistī, ob nūllam noxiam.

postid locōrum tū mihi amantī ignōscitō.

AGO sī tibi lubīdō est aut voluptātī, sinō.

suspende, vincī, verberā: auctor sum, sinō.

MIL sī auctōritātem posteā dēfūgerīs,

ubi dissolūtus tū siēs, ego pendeam.

AGO egone istuc ausim facere, praesertim tibi?

quīn sī ferīrī videō tē, extemplō dolet.

MIL mihi quidem hercle. AGO immō mihi. MIL istuc māvelim.

sed quid nunc tibi vīs? AGO quōr ego apud tē mentiar?:

amō immodestē. MIL meae istuc scapulae sentiunt.

AGO at ego hanc vīcīnam dīcō Adelphasium meam,

lēnōnis huius meretrīcem maiusculam.

MIL iamprīdem equidem istuc ex tē audīvī. AGO differor

cupīdine eius. sed lēnōne istōc Lycō,

illīus dominō, nōn lutum est lutulentius.

MIL vīn tū illī nēquam dare nunc? AGO cupiō. AGO em mē datō.

AGO abī dīērēctus. MIL dīc mihi vērō sēriō:

vīn dare malum illī? AGO cupiō. MIL em eundem mē datō:

utrumque faxō habēbit, et nēquam et malum.

AGO iocāre. MIL vīn tū illam hodiē sine dispendiō

tuō tuam lībertam facere? AGO cupiō, Milphiō.

MIL ego faciam ut faciās. sunt tibi intus aureī

trecentī nummī Philippī? AGO sēscentī quoque.

MIL sati’ sunt trecentī. AGO quid eīs facturu’ es? MIL tacē.

tōtum lēnōnem tibi cum tōtā familiā

dabō hodiē dōnō. AGO quī id facturu’ es? MIL iam sciēs.

tuo’ Collybiscus nunc in urbe est vīlicus;

eum hic nōn nōvit lēnō. satin intellegis?

AGO intellegō hercle, sed quō ēvādās nesciō.

MIL nōn scīs? AGO nōn hercle. MIL at ego iam faxō sciēs.

eī dabitur aurum ut ad lēnōnem dēferat

dīcatque sē peregrīnum esse ex aliō oppidō;

sē amāre velle atque opsequī animō suō;

locum sibi velle līberum praebērier

ubi nēquam faciat clam, nē quis sit arbiter.

lēnō ad sē accipiet aurī cupidus īlicō:

cēlābit hominem et aurum. AGO cōnsilium placet.

MIL rogātō servos vēneritne ad eum tuos.

ill’ mē cēnsēbit quaerī; continuō tibi

negābit. quid tū dubitās quīn extempulō

duplī tibi, aurī et hominis, fūr lēnō siet?

neque id unde efficiat habet: ubi in iūs vēnerit,

addīcet praetor familiam tōtam tibi.

ita dēcipiēmus foveā lēnōnem Lycum.

AGO placet cōnsilium. MIL immō etiam, ubi expolīverō,

magis hoc tum dēmum dīcēs: nunc etiam rude est.

AGO ego in aedem Veneris eō, nisi quid vīs, Milphiō:

Aphrodīsia hodiē sunt. MIL sciō. AGO oculōs volō

meōs dēlectāre munditiīs meretrīciīs.

MIL hoc prīmum agāmus quod cōnsilium cēpimus.

abeāmus intrō ut Collybiscum vīlicum

hanc perdoceāmus ut ferat fallāciam.

AGO quamquam Cupīdō in corde vorsātur, tamen

tibi auscultābō. MIL faciam ut factō gaudeās. —

inest amōris macula huic hominī in pectore,

sine damnō magnō quae ēluī nē utiquam potest.

itaque hic scelestus est homō lēnō Lycus

quoi iam īnfortūnī intenta est ballista probē,

quam ego hau multō post mittam ē ballistāriō.

sed Adelphasium eccam exit atque Anterastilis.

haec est prior quae meum erum dēmentem facit.

sed ēvocābō: heus, ī forās, Agorastoclēs,

sī vīs vidēre lūdōs iūcundissumōs.

AGO quid istuc tumultī est, Milphiō? MIL em amōrēs tuōs,

sī vīs spectāre. AGO ō multa tibi dī dent bona,

quom hoc mī optulistī tam lepidum spectāculum!

2    ADELPHASIUM · ANTERASTILIS · ANCILLA · MILPHIŌ · AGORASTOCLĒS

AD negōtī sibi quī volet vim parāre,

nāvem et mulierem, haec duo comparātō.

nam nūllae magis rēs duae plūs negōtī

habent, forte sī occēperīs exōrnāre,

[neque umquam sat istae duae rēs ōrnantur]

neque īs ūlla ōrnandī satis satietās est.

atque haec, ut loquor, nunc domō docta dīcō.

nam nōs usque ab aurōrā ad hoc quod diēī est,

[postquam Aurōra illūxit, numquam concessāmus]

ex industriā ambae numquam concessāmus

lavārī aut fricārī aut tergērī aut ōrnārī,

polīrī, expolīrī, pingī, fingī; et ūnā

bīnae singulīs quae datae ancillae nōbīs,

eae nōs lavandō, ēluendō operam dedērunt,

aggerundāque aquā sunt virī duo dēfessī.

apage sīs negōtī quantum in muliere ūnā est!

sed vērō duae, sat sciō, maxumō ūnī

poplō quoilubet plūs satis dare potis sunt,

quae noctēs diēsque omnī in aetāte semper

ōrnantur, lavantur, tergentur, poliuntur.

postrēmō modus muliebris nūllus est,

neque umquam lavandō et fricandō

scīmus facere nēniam.

nam quae lauta est, nisi perculta est, meō quidem animō quasi illūta est.

ANTE mīror equidem, soror, tē istaec sīc fābulārī

quae tam callida et docta sīs et facēta.

nam quom sēdulō munditer nōs habēmus,

vix aegrēque amātorculōs invenīmus.

AD ita est. vērum hoc ūnum tamen cōgitātō:

modus omnibus rēbus, soror, optumus est habitū.

nimia omnia nimium exhibent negōtī hominibus ex sē.

ANTE soror, cōgitā, amābō, item nōs perhibērī

quam sī salsa muriātica esse autumantur,

sine omnī lepōre et sine suāvitāte:

nisi multā aquā usque et diū mācerantur,

olent, salsa sunt, tangere ut nōn velīs.

item nōs sumus,

eius sēminis mulierēs sunt,

īnsulsae admodum atque invenustae

sine munditiā et sūmptū.

MIL coqua est haec quidem, Agorastoclēs, ut ego opīnor:

scit muriātica ut macēret. AGO quid molestu’ es?

AD soror, parce, amābō: sat est istuc aliōs

dīcere nōbīs, nē nōsmet in nostra etiam vitia loquāmur.

ANTE quiēscō. AD ergō amō tē. sed hoc nunc respondē

mihi: sunt hīc omnia

quae ad deum pācem oportet ades-

se? ANTE omnia accūrāvī.

AGO diem pulchrum et celebrem et venustātis plēnum,

dignum Venere pol, quoi sunt Aphrodīsia hodiē.

MIL ecquid grātiae, quom hūc forās tē ēvocāvī?

iam num mē decet dōnārī

cadō vīnī veteris? dīc dare. nīl respondēs?

lingua huic excidit, ut ego opīnor.

quid hīc, malum, astāns opstipuīstī? AGO sine amem, nē opturbā ac tacē.

MIL taceō. AGO sī tacuissēs, iam istuc “taceō” nōn gnātum foret.

ANTE eāmus, mea soror. AD eho amābō, quid illō nunc properās? ANTE rogās?

quia erus nōs apud aedem Veneris mantat. AD maneat pol. manē.

turba est nunc apud āram. an tē ibi vīs inter istās vorsārier

prōsedās, pistōrum amīcās, rēgīnās alicāriās,

miserās schoenō dēlibūtās servilicolās sordidās,

quae tibi olant stabulum statumque, sellam et sessibulum merum,

quās adeō hau quisquam umquam līber tetigit neque dūxit domum,

servolōrum sordidulōrum scorta diōbolāria?

MIL ī in malam crucem! tūn audēs etiam servōs spernere,

propudium? quasi bella sit, quasi eampse rēgēs ductitent,

mōnstrum mulieris, tantilla tanta verba funditat,

quoius ego nebulāī cyathō septem noctēs nōn emam.

AGO dī immortālēs omnipotentēs, quid est apud vōs pulchrius?

quid habētis quī mage immortālīs vōs crēdam esse quam ego siem

quī haec tanta oculīs bona concipiō? nam Venus nōn est Venus:

hanc equidem Venerem venerābor, mē ut amet posthāc propitia.

Milphiō, heus, ubi es? MIL adsum apud tē eccum. AGO at ego ēlixus sīs volō.

MIL enimvērō, ere, facis dēliciās. AGO dē tē quidem haec didicī omnia.

MIL etiamne ut amēs eam quam numquam tetigerīs? AGO nihil id quidem est:

deōs quoque edepol et amō et metuō, quibu’ tamen apstīneō manūs.

ANTE eu ēcastor! quom ōrnātum aspiciō nostrum ambārum, paenitet

exōrnātae ut sīmus. AD immō vērō sānē commodē,

nam prō erīlī et nostrō quaestū sati’ bene ōrnātae sumus.

nōn enim potis est quaestus fierī, nī sūmptus sequitur, sciō,

et tamen quaestus nōn cōnsistet, sī eum sūmptus superat, soror.

eō illud satiu’ est, satis quod habitū; hau satis est quod plūs quam sat est.

AGO ita mē dī ament, ut illa mē amet mālim quam dī, Milphiō.

nam illa mulier lapidem silicem subigere ut sē amet potest.

MIL pol id quidem hau mentīre, nam tū es lapide silice stultior

quī hanc amēs. AGO at vidē sīs, cum illāc numquam līmāvī caput.

MIL curram igitur aliquō ad piscīnam aut ad lacum, līmum petam.

AGO quid eō opu’ est? MIL ego dīcam: ut illī et tibi līmem caput.

AGO ī in malam rem! MIL ibi sum equidem. AGO pergis? MIL taceō. AGO at perpetuō volō.

MIL enimvērō, ere, meō mē lacessis lūdō et dēliciās facis.

ANTE sati’ nunc lepidē ōrnātam crēdō, soror, tē tibi vidērier;

sed ubi exempla cōnferentur meretrīcum aliārum, ibi tibi

erit cordolium sī quam ōrnātam melius forte aspexerīs.

AD invidia in mē numquam innāta est neque malitia, mea soror.

bonō mēd esse ingeniō ōrnātam quam aurō multō māvolō:

aurum, id fortūnā invenītur, nātūrā ingenium bonum.

[bonam ego quam beātam mē esse nimiō dīcī māvolō.]

meretrīcem pudōrem gerere magi’ decet quam purpuram:

[magi’que id meretrīcem, pudōrem quam aurum gerere, condecet.]

pulchrum ōrnātum turpēs mōrēs peius caenō collinunt,

lepidī mōrēs turpem ōrnātum facile factīs comprobant.

AGO eho tū, vīn tū facinus facere lepidum et fēstīvom? MIL volō.

AGO potesne mī auscultāre? MIL possum. AGO abī domum ac suspende tē.

MIL quam ob rem? AGO quia iam numquam audībis verba tot tam suāvia.

quid tibi opu’ est vīxisse? auscultā mihi modo ac suspende tē.

MIL siquidem tū es mēcum futūrus prō ūvā passā pēnsilis.

AGO at ego amō hanc. MIL at ego ēsse et bibere. AD eho tū, quid ais? ANTE quid rogās?

AD vidēn tū? plēnī oculī sorderum quī erant iam splendent mihi?

ANTE immō etiam in mediō oculō paulum sordet. cedo sīs dexteram.

AGO ut quidem tū huius oculōs illūtīs manibus tractēs aut terās?

ANTE nimia nōs socordia hodiē tenuit. AD quā dē rē, opsecrō?

ANTE quia nōn iamdūdum ante lūcem ad aedem Veneris vēnimus,

prīmae ut īnferrēmus ignem in āram. AD aha! nōn factō est opus:

quae habent nocturna ōra, noctū sacruficātum īre occupant.

priu’ quam Venus expergīscātur, priu’ dēproperant sēdulō

sacruficāre; nam vigilante Venere sī veniant eae,

ita sunt turpēs, crēdō ēcastor Venerem ipsam ē fānō fugent.

AGO Milphiō. MIL mī edepol Milphionem miserum! quid nunc vīs tibi?

AGO opsecrō hercle, ut mulsa loquitur! MIL nīl nisi laterculōs,

sesūmam papāveremque, trīticum et frictās nucēs.

AGO ecquid amāre videor? MIL damnum, quod Mercurius minimē amat.

AGO namque edepol lucrum ūllum amāre nūllum amātōrem addecet.

ANTE eāmus, mea germāna. AD age sīs, ut lubet. ANTE sequere hāc. AD sequor.

MIL eunt hae. AGO quid sī adeāmus? MIL adeās. AGO prīmum prīma salva sīs,

et secunda tū secundō salvē in pretiō; tertia

salvē extrā pretium. ANC tum pol ego et oleum et operam perdidī.

AGO quō tē agis? AD egone? in aedem Veneris. AGO quid eō? AD ut Venerem propitiem.

AGO eho, an īrāta est? AD propitia hercle est. AGO vel ego prō illā spondeō.

quid tū ais? AD quid mihi molestu’ es, opsecrō? AGO aha, tam saeviter!

AD mitte, amābō. AGO quid festīnās? turba nunc illī est. AD sciō.

sunt illī aliae quās spectāre ego et mē spectārī volō.

AGO quī lubet spectāre turpīs, pulchram spectandam dare?

AD quia apud aedem Veneris hodiē est mercātus meretrīcius:

eō conveniunt mercātōrēs, ibi ego mē ostendī volō.

AGO invendibilī mercī oportet ultrō ēmptōrem addūcere:

proba merx facile ēmptōrem reperit, tametsī in apstrūsō sita est.

quid ais tū? quandō illī apud mē mēcum corpus copulās?

AD quō diē Orcus Accherunte mortuōs āmīserit.

AGO sunt mihi intus nescioquot nummī aureī lymphāticī.

AD dēfertō ad mē, faxō āctūtum cōnstiterit lymphāticum.

MIL bellula hercle! AGO ī dīērēctē in maxumam malam crucem!

MIL quam magis aspectō, tam magis est nimbāta et nūgae merae.

AD sēgregā sermōnem. taedet. AGO age, sustolle hoc amiculum.

AD pūra sum, comperce amābō mē attrectāre, Agorastoclēs.

AGO quid agam nunc? AD sī sapiās, cūram hanc facere compendī potest.

AGO quid ego nōn tē cūrem? quid ais, Milphiō? MIL ecce odium meum:

quid mē vīs? AGO quōr mī haec īrāta est? MIL quōr haec īrāta est tibi?

quōr ego id cūrem? namque istaec magi’ mea est cūrātiō.

AGO iam hercle tū periistī, nisi illam mihi tam tranquillam facis

quam mare ōlim est quom ibi alcēdō pullōs ēdūcit suōs.

MIL quid faciam? AGO exōrā, blandīre, palpā. MIL faciam sēdulō.

sed vidē sīs nē tū ōrātōrem hunc pugnīs pectās posteā.

AGO nōn faciam. AD nōn aequos in mē es, sed morāre et male facis.

bene prōmittis multa ex multīs: omnia in cassum cadunt.

līberāre iūrāvistī mē hau semel sed centiēns;

dum tē exspectō, neque ego usquam aliam mihi parāvī cōpiam

neque istuc usquam appāret: ita nunc serviō nihilō minus.

ī, soror. apscēde tū ā mē. AGO periī! ecquid ais, Milphiō?

MIL mea voluptās, mea dēlicia, mea vīta, mea amoenitās,

meus ocellus, meum labellum, mea salūs, meum sāvium,

meum mel, meum cor, mea colustra, meu’ molliculus cāseus —

AGO mēne ego illaec patiar praesente dīcī? discrucior miser,

nisi ego illum iubeō quadrīgīs cursim ad carnuficem rapī.

MIL nōlī, amābō, suscēnsēre erō meō causā meā.

ego faxō, sī nōn īrāta es, ninnium, prō tē dabit

ac tē faciet ut sīs cīvis Attica atque lībera.

quīn adīre sini’? quīn tibi quī bene volunt, bene vīs item?

sī ante quid mentītu’ est, nunciam dehinc erit vērāx tibi.

sine tē exōrem, sine prehendam auriculīs, sine dem sāvium.

AD apscēde hinc sīs, sȳcophanta pār erō. MIL at scīn quō modō?

iam hercle ego faciam plōrātillum, nisi tē faciō propitiam,

atque hic nē mē verberetillum faciat, nisi tē propitiō.

male formīdō: nōvī ego huius mōrēs mōrōsī malōs.

quam ob rem amābō, mea voluptās, sine tē hoc exōrārier.

AGO nōn ego homō triōbolī sum, nisi ego illī mastīgiae

exturbō oculōs atque dentēs. em voluptātem tibi!

em mel, em cor, em labellum, em salūtem, em sāvium!

MIL impiās, ere, tē: ōrātōrem verberās. AGO iam istōc magis:

[etiam ocellum addam et labellum et linguam. MIL ecquid faciēs modī?]

AGO sīcine ego tē ōrāre iussī? MIL quō modō ergō ōrem? AGO rogās?

sīc enim dīcerēs, sceleste: “huius voluptās, tē opsecrō,

huius mel, huius cor, huius labellum, huius lingua, huius sāvium,

huius dēlicia, huius salūs amoena, huius fēstīvitās,

huiu’ colūstra, huius dulciculus cāseus,” mastīgia;

[huius cor, huius studium, huius sāvium, mastīgia]

omnia illa quae dīcēbās tua esse, ea memorārēs mea.

MIL opsecrō hercle tē, voluptās huius atque odium meum,

huius amīca mammeāta, mea inimīca et malevola,

oculus huius, lippitūdō mea, mel huius, fel meum,

ut tū huic īrāta nē sīs aut, sī id fierī nōn potest,

capiās restim ac tē suspendās cum erō et vostrā familiā.

nam mihi iam videō propter tē vīctitandum sorbilō,

itaque iam quasi ostreātum tergum ulceribus gestitō

propter amōrem vostrum. AD amābō, mēn prohibēre postulās

nē tē verberet magi’ quam nē mendāx mē advorsum siet?

ANTE aliquid huic respondē, amābō, commodē, nē incommodus

nobīs sit. nam dētinet nōs dē nostrō negōtiō.

AD vērum. etiam tibi hanc āmittam noxiam ūnam, Agorastoclēs;

nōn sum īrāta. AGO nōn es? AD nōn sum. AGO dā ergō, ut crēdam, sāvium.

AD mox dabō, quom ab rē dīvīnā redierō. AGO ī ergō strenuē.

AD sequere mē, soror. AGO atque audīn? AD etiam. AGO Venerī dīcitō

multum meīs verbīs salūtem. AD dīcam. AGO atque hoc audī. AD quid est?

AGO paucīs verbīs rem dīvīnam facitō. atque audīn? respice.

respexit. idem edepol Venerem crēdō factūram tibi.

3    AGORASTOCLĒS · MILPHIŌ

AGO quid nunc mī es auctor, Milphiō? MIL ut mē verberēs

atque auctiōnem faciās: nam impūnissume

tibi quidem hercle vendere hāsce aedīs licet.

AGO quid iam? MIL maiōrem partem in ōre habitās meō.

AGO supersedē istīs verbīs. MIL quid nunc vīs tibi?

AGO trecentōs Philippōs Collybiscō vīlicō

dedī dūdum, priu’ quam mē ēvocāvistī forās.

nunc opsecrō tē, Milphiō, hanc per dexteram

perque hanc sorōrem laevam perque oculōs tuōs

[perq’ meōs amōrēs perque Adelphasium meam]

perque tuam lībertātem — MIL em, nunc nihil opsecrās.

AGO mī Milphidisce, mea commoditās, mea salūs,

fac quod factūrum tē prōmīsistī mihi,

ut ego hunc lēnōnem perdam. MIL perfacile id quidem est.

ī, addūce testīs tēcum; ego intus interim

iam et ōrnāmentīs meīs et sȳcophantiīs

tuom exōrnābō vīlicum. properā atque abī.

AGO fugiō. MIL meum est istuc magis officium quam tuom.

AGO egone, egone, sī istuc lepidē effēxis — MIL ī modō.

AGO ut nōn ego tē hodiē — MIL abī modō. AGO ēmittam manū —

MIL ī modo. AGO nōn hercle meream — MIL ōh! AGO vah! MIL abī modo.

AGO quantum Accherunte est mortuōrum — MIL etiamne abīs?

AGO neque quantum aquāī est in marī — MIL abitūrun es?

AGO neque nūbēs omnēs quantum est — MIL pergin pergere?

AGO neque stēllae in caelō — MIL pergin aurīs tundere?

AGO neque hoc neque illud neque — enimvērō sēriō —

neque hercle vērō — quid opu’ est verbīs? quippinī? —

quod ūnō verbō — dīcere hic quidvīs licet —

neque hercle vērō sēriō — scīn quō modō? —

ita mē dī amābunt — vīn bona dīcam fide? —

quod hic inter nōs liceat — ita mē Iuppiter —

scīn quam vidētur? crēdīn quod ego fābuler?

MIL sī nequeō facere ut abeās, egomet abierō;

nam istī quidem hercle ōrātiōnī Oedipō

opu’ est coniectōre, quī Sphingī interpres fuit.

AGO illic hinc īrātus abiit. nunc mihi cautiō est

nē meāmet culpā meō amōrī obiēxim moram.

ībō atque arcessam testīs, quandō iubet Amor

mē oboedientem | esse servō līberum.

4    LYCUS · ANTAMȲNIDĒS

LYC dī illum infelīcent omnēs quī post hunc diem

lēnō ūllam Venerī umquam immolārit hostiam

quīve ūllum tūris grānum sacruficāverit.

nam ego hodiē īnfēlīx dīs meīs īrātissumīs

sex immolāvī | agnōs nec potuī tamen

propitiam Venerem facere utī | esset mihi.

quoniam litāre nequeō, abiī illim īlicō

īrātus, votuī | exta prōsecarier:

[neque ea porricere voluī, quoniam nōn bona

haruspex dīxit; deam indignam crēdidī]

eō pactō avārae Venerī pulchrē adiī manum.

quandō id quod sat erat satis habēre nōluit,

ego pausam fēcī. sīc agō, sīc mē decet.

ego faxō posthāc dī deaeque cēterī

contentiōrēs mage erunt atque avidī minus,

quom scībunt Venerī ut adierit lēnō manum.

condignē haruspex, nōn homō triōbolī,

omnibus in extīs aibat portendī mihi

malum damnumque et deōs esse īrātōs mihi.

quid eī dīvīnī aut hūmānī aequom est crēdere?

mina mihi argentī dōnō postillā data est.

sed quaesō ubinam illic restitit mīles modo

quī hanc mihi dōnāvit, quem ego vocāvī ad prandium? —

sed eccum incēdit. ANTE ita ut occēpī dīcere,

lēnulle, dē illāc pugnā Ptēnornithicā,

quom sexāgintā mīlia hominum ūnō diē

volāticōrum manibus occīdī meīs.

LYC volāticōrum hominum? ANTE ita dīcō quidem.

LYC an, opsecrō, usquam sunt hominēs volāticī?

ANTE fuēre: vērum ego interfēcī. LYC quō modō

potuistī? ANTE dīcam: viscum legiōnī dedī

fundāsque; eō praesternēbant folia farferī.

LYC quoi reī? ANTE ad fundās viscus nē adhaerēsceret.

LYC perge, optumē hercle periūrās. quid posteā?

ANTE in fundās viscī indēbant grandiculōs globōs,

eō illōs volantīs iussī funditārier.

quid multa verba? quemquem viscō offenderant,

tam crēbrī ad terram reccidēbant quam pira.

ut quisque acciderat, eum necābam īlicō

per cerebrum pinnā sibi quasi turturem.

LYC sī hercle istuc umquam factum est, tum mē Iuppiter

faciat ut semper sacruficem nec umquam litem.

ANTE an mī haec nōn crēdis? LYC crēdō ut mī aequom est crēdier.

age eāmus intrō. ANTE dum exta referuntur, volō

nārrāre tibi etiam ūnam pugnam. LYC nīl moror.

ANTE auscultā. LYC nōn hercle auscultābō. ANTE quō modō?

colaphīs quidem hercle tuom iam dīlīdam caput,

nisi auscultās aut — īs in malam crucem.

LYC malam crucem ībō potius. ANTE certumne est tibi?

LYC certum. ANTE tum tū igitur diē bonō, Aphrodīsiīs,

addīce tuam mihi meretrīcem minusculam.

LYC ita rēs dīvīna mihi fuit: rēs sēriās

omnīs extollō ex hōc diē in alium diem.

profēstōs fēstōs habeam dēcrētum est mihi.

nunc hinc eāmus intrō. sequere hāc mē. ANTE sequor.

in hunc diem iam tuo’ sum mercēnārius.

5    AGORASTOCLĒS · ADVOCĀTĪ

AGO ita mē dī ament, tardō amīcō nihil est quicquam nēquius,

praesertim hominī amantī, quī quicquid agit properat omnia,

sīcut ego hōs dūcō advocātōs, hominēs spissigradissumōs,

tardiōrēs quam corbītae sunt in tranquillō marī.

atque equidem hercle deditā operā amīcōs fugitāvī senēs:

scībam aetāte tardiōrēs, metuī meō amōrī moram.

nēquīquam hōs procōs mī ēlēgī lōripedēs, tardissumōs.

quīn sī itūrī hodiē estis, īte, aut īte hinc in malam crucem!

sīcine oportet īre amīcōs hominī amantī operam datum?

nam iste quidem gradus succrētu’ est crībrō pollināriō,

nisi cum pedicīs condidicistis istōc grassārī gradū.

ADVO heus tū, quamquam nōs vidēmur tibi plēbeiī et pauperēs,

sī nec rēctē dīcis nōbīs, dīves dē summō locō,

dīvitem audācter solēmus mactāre īnfortūniō.

nec tibi nōs obnoxiī istuc quid tū amēs aut ōderīs:

quom argentum prō capite dedimus, nostrum dedimus, nōn tuom.

līberōs nōs esse oportet. nōs tē nihilī pendimus,

nē tuō nōs amōrī servōs esse addictōs cēnseās.

līberōs hominēs per urbem modicō magi’ pār est gradū

īre, servolī esse dūcō festīnantem currere.

praesertim in rē populī placidā atque interfectīs hostibus

nōn decet tumultuārī. sed sī properābās magis,

prīdiē nōs tē advocātōs hūc dūxisse oportuit.

nē tū opīnēre, hau quisquam hodiē nostrum curret per viās

neque nōs populus prō cerrītīs īnsectābit lapidibus.

AGO at sī ad prandium mē in aedem vōs dīxissem dūcere,

vincerētis cervom cursū vel grallātōrem gradū;

nunc vōs quia mihi advocātōs dīxī et testīs dūcere,

podagrōsī estis ac vīcistis cocleam tarditūdine.

ADVO an vērō nōn iūsta causa est quōr currātur celeriter

ubi bibās, edās dē aliēnō quantum vīs usque ad fatim,

quod tū invītus numquam reddās dominō dē quoiō ēderīs?

sed tamen cum eō cum quīquī, quamquam sumu’ pauperculī,

est domī quod edimus, nē nōs tam contemptim conterās.

quicquid est pauxillum illuc, nostrum id omne, nōn tuom est,

neque nōs quemquam flāgitāmus neque nōs quisquam flāgitat.

tuā causā nēmō nostrōrum est suōs ruptūrus ramitēs.

AGO nimis īrācundī estis; equidem haec vōbīs dīxī per iocum.

ADVO per iocum itidem dictum habētō quae nōs tibi respondimus.

[ AGO opsecrō hercle, operam celōcem hanc mihi, nē corbītam date;

attrepidāte saltem, nam vōs approperāre hau postulō.

ADVO sī quid tū placidē ōtiōsēque agere vīs, operam damus;

sī properās, cursōrēs meliu’ est tē advocātōs dūcere.]

AGO scītis rem, nārrāvī vōbīs quod vostrā operā mī opu’ siet,

dē lēnōne hōc quī mē amantem lūdificātur tam diū,

eī parātae ut sint īnsidiae dē aurō et dē servō meō.

ADVO omnia istaec scīmus iam nōs, sī hī spectātōrēs sciant.

hōrunc hīc nunc causā haec agitur spectātōrum fābula:

hōs tē satius est docēre, ut, quandō agās, quid agās sciant.

nōs tū nē cūrāssis: scīmus rem omnem, quippe omnēs simul

didicimus tēcum ūnā, ut respondēre possīmus tibi.

AGO ita profectō est. sed agite igitur ut sciam vōs scīre, rem

expedīte et mihi quae vōbīs dūdum dīxī dīcite.

ADVO itane? temptās an sciāmus? nōn meminisse nōs ratu’ es

quō modō trecentōs Philippōs Collybiscō vīlicō

dēderīs, quōs dēferret hūc ad lēnōnem inimīcum tuom,

isq’ sē ut assimulāret peregrīnum esse aliunde ex aliō oppidō?

ubi is dētulerit, tū eō quaesītum servom adventēs tuom

cum pecūniā. AGO meministis memoriter, servāsti’ mē.

ADVO ille negābit: Milphiōnem quaerī cēnsēbit tuom.

id duplicābit omne fūrtum. lēnō addīcētur tibi.

ad eam rem nōs esse testīs vīs tibi. AGO tenēti’ rem.

ADVO vix quidem hercle, ita pauxilla est, digitulīs prīmōribus.

AGO hoc cito et cursim est agendum. properā iam quantum potest.

ADVO bene valē igitur. tē advocātōs meliu’ est celerīs dūcere;

tardī sumu’ nōs. AGO optumē ītis, pessumē hercle dīcitis.

quīn etiam dēciderint fēmina vōbīs in tālōs velim.

ADVO at edepol nōs tibi in lumbōs linguam atque oculōs in solum.

AGO heia! hau vostrum est īrācundōs esse quod dīxī iocō.

ADVO nec tuom quidem est amīcīs per iocum iniūstē loquī.

AGO mittite istaec. quid velim vōs scītis. ADVO callēmus probē:

lēnōnem ut periūrum perdās, id studēs. AGO tenēti’ rem.

eugae! opportūnē ēgrediuntur Milphiō ūnā et vīlicus.

basilicē exōrnātus cēdit et fabrē ad fallāciam.

6    MILPHIŌ · COLLYBISCUS · AGORASTOCLĒS · ADVOCĀTĪ

MIL iam tenēs praecepta in corde? COL pulchrē. MIL vidē sīs calleās.

COL quid opu’ est verbīs? callum aprūgnum callēre aequē nōn sinam.

MIL fac modo ut condocta tibi sint dicta ad hanc fallāciam.

COL quīn edepol condoctior sum quam tragoedī aut cōmicī.

MIL probus homō est. AGO adeāmus propius. adsunt testēs. MIL tot quidem

nōn potuistī addūcere hominēs magis ad hanc rem idōneōs.

nam istōrum nūllus nefāstu’ est, comitiālēs sunt merī:

ibi habitant, ibi eōs cōnspiciās quam praetōrem saepius.

hodiē iūris coctiōrēs nōn sunt quī lītīs creant

quam hī sunt quī, sī nihil est quīcum lītigent, lītīs emunt.

ADVO dī tē perdant! MIL vōs quidem hercle — cum eō cum quīquī tamen

et bene et benignē facitis quom erō amantī operam datis.

sed istī iam sciunt negōtī quid sit? AGO omne in ōrdine.

MIL tum vōs animum advortite igitur. hunc vōs lēnōnem Lycum

nōvistis? ADVO facile. COL at pol ego eum quā sit faciē nesciō.

eum mihi volō dēmōnstrētis hominem. ADVO nōs cūrābimus,

sati’ praeceptum est. AGO hic trecentōs nummōs numerātōs habet.

ADVO ergō nōs īnspicere oportet istuc aurum, Agorastoclēs,

ut sciāmus quid dicāmus mox prō testimōniō.

COL agite, īnspicite. ADVO aurum est profectō hīc, spectātōrēs, cōmicum:

mācerātō hōc pinguēs fīunt aurō in barbariā bovēs,

vērum ad hanc rem agundam Philippum est: ita nōs assimulābimus.

COL sed ita assimulātōte quasi ego sim peregrīnus. ADVO scīlicet,

et quidem quasi tū nōbīscum adveniēns hodiē ōrāverīs

līberum ut commōnstrārēmus tibi locum et voluptārium

ubi amēs, potēs, pergraecēre. COL eu edepol mortālīs malōs!

AGO ego enim docuī. MIL quis tē porrō? COL agite intrō abīte, Agorastoclēs,

nē hīc vōs mēcum cōnspicētur lēnō neu fallāciae

praepedīmentum obiciātur. ADV hic homō sapienter sapit.

AGO facite quod iubet. ADVO abeāmus. sed vōs — ADVO sati’ dictum est. abī.

AGO abeō. ADVO quaesō, dī immortālēs, quīn abīs? AGO abeō. ADVO sapis.

COL st!

tacē. ADVO quid est? COL forēs hae fēcērunt magnum flāgitium modo.

ADVO quid id est flāgitī? COL crepuērunt clārē. ADVO dī tē perduint!

pōne nōs recēde. COL fīat. ADVO nōs priōrēs ībimus.

COL faciunt scurrae quod cōnsuērunt: pōne sēsē hominēs locant.

ADVO illic homō est quī ēgreditur lēnō. COL bonus est, nam similis malī est.

iam nunc ego illīc ēgredientī sanguinem exsūgam procul.

7    LYCUS · ADVOCĀTĪ · COLLYBISCUS

LYC iam ego istūc revortar, mīles; convīvās volō

reperīre nōbīs commodōs quī ūnā sient.

interibi attulerint exta, atque eādem mulierēs

iam ab rē dīvīnā, crēdō, appārēbunt domī.

sed quid hūc tantum hominum incēdunt? ecquidnam afferunt?

et ille chlamydātus quisnam est quī sequitur procul?

ADVO Aetōlī cīvēs tē salūtāmus, Lyce,

quamquam hanc salūtem ferimus invītī tibi et

quamquam bene volumus lēniter lēnōnibus.

LYC fortūnātī omnēs sītis, quod certō sciō

nec fore nec Fortūnam id sitūram fierī.

ADVO istic est thēsaurus stultīs in linguā situs,

ut quaestuī habeant male loquī meliōribus.

LYC viam quī nescit quā dēveniat ad mare,

eum oportet amnem quaerere comitem sibi.

[ego male loquendī vōbīs nescīvī viam:]

nunc vōs mihi amnēs estis; vōs certum est sequī:

sī bene dicētis, vostra rīpa vōs sequar;

sī male dicētis, vostrō gradiar līmite.

ADVO malō bene facere tantundem est perīculum

quantum bonō male facere. LYC quī vērō? ADVO sciēs:

malō sī quid bene faciās, beneficium interit;

bonō sī quid male faciās, aetātem expetit.

LYC facētē dictum! sed quid istuc ad mē attinet?

ADVO quia nōs honōris tuī causā ad tē vēnimus,

quamquam bene volumus lēniter lēnōnibus.

LYC sī quid bonī apportātis, habeō grātiam.

ADVO bonī dē nostrō tibi nec ferimus nec damus

neque pollicēmur neque adeō volumus datum.

LYC crēdō hercle vobīs, ita vostra est benignitās.

sed quid nunc voltis? ADVO hunc chlamydātum quem vidēs,

eī Mārs īrātu’ est. COL capitī vostrō istuc quidem!

ADVO nunc hunc, Lyce, ad tē dīripiundum addūcimus.

COL cum praedā hic hodiē incēdet vēnātor domum:

canēs compellunt in plāgās lepidē lupum.

LYC quis hic est? ADVO nescīmus nōs quidem istum quī siet,

nisi dūdum manē ut ad portum prōcessimus

atque istunc ē nāvī exeuntem onerāriā

vidēmus. adiit ad nōs extemplō exiēns;

salūtat, respondēmus. COL mortālīs malōs!

ut ingrediuntur doctē in sȳcophantiam!

LYC quid deinde? ADVO sermōnem ibi nōbīscum cōpulat.

ait sē peregrīnum esse, huius ignārum oppidī;

locum sibi velle līberum praebērier

ubi nēquam faciat. nōs hominem ad tē addūximus.

tū sī tē dī amant, agere tuam rem occāsiō est.

LYC itane ille est cupiēns? ADVO aurum habet. LYC praeda haec mea est.

ADVO pōtāre, amāre volt. LYC locum lepidum dabō.

ADVO at enim hic clam, fūrtim | esse volt, nē quis sciat

nēve arbiter sit. nam hic latrō in Spartā fuit,

ut quidem ipse nobīs dīxit, apud rēgem Attalum;

ind’ nunc aufugit, quoniam capitur oppidum.

COL nimi’ lepidē dē latrōne, dē Spartā optumē.

LYC dī deaeque vōbīs multa bona dent, quom mihi

et bene praecipitis et bonam praedam datis.

ADVO immō ut ipse nōbīs dīxit, quō accūrēs magis,

trecentōs nummōs Philippōs portat praesidī.

LYC rēx sum, sī ego illunc hodiē ad mē hominem allēxērō.

ADVO quīn hic quidem tuos est. LYC opsecrō hercle, hortāminī

ut dēvortātur ad mē in hospitium optumum.

ADVO neque nōs hortārī neque dehortārī decet

hominem peregrīnum: tuam rem tū agēs, sī sapis.

nōs tibi palumbem ad āream usque addūximus:

nunc tē illum meliu’ est capere, sī captum esse vīs.

COL iamne ītis? quid quod vobīs mandāvī, hospitēs?

ADVO cum illōc tē meliu’ est tuam rem, adulēscēns, loquī:

illic est ad istās rēs probus quās quaeritās.

COL vidēre equidem vōs vellem quom huic aurum darem.

ADVO illinc procul nōs istuc īnspectābimus.

COL bonam dedistis mihi operam. LYC it ad mē lucrum.

COL illud quidem quōrsum asinus caedit calcibus.

LYC blandē hominem compellābō: hospes hospitem

salūtat. salvom tē advenīre gaudeō.

COL multa tibi dī dent bona, quom mē salvom esse vīs.

LYC hospitium tē aiunt quaeritāre. COL quaeritō.

LYC ita illī dīxērunt quī hinc ā mē abiērunt modo,

tē quaeritāre ā muscīs. COL minimē gentium.

LYC quid ita? COL quia ā muscīs sī mī hospitium quaererem,

adveniēns īrem in carcerem rēctā viā.

ego id quaerō hospitium ubi ego cūrer mollius

quam rēgī Antiochō | oculī cūrārī solent.

LYC edepol nē tibi illud possum fēstīvom dare,

siquidem potes esse tē patī in lepidō locō,

in lectō lepidē strātō lepidam mulierem

complexum contrectāre — COL īs, lēnō, viam.

LYC ubi tū Leucadiō, Lesbiō, Thasiō, Chiō,

vetustāte vīnō ēdentulō aetātem irrigēs.

ibi ego tē repplēbō usque unguentum geumatīs —

quid multa verba? faciam, ubi tū laveris,

ibi ut balineātor faciat unguentāriam.

sed haec latrōcinantur quae ego dīxī omnia.

COL quid ita? LYC quia aurum poscunt praesentārium.

COL quīn hercle accipere tū nōn māvīs quam ego dare.

ADVO quid sī ēvocēmus hūc forās Agorastoclem,

ut ipsus testis sit sibi certissumus?

heus tū, quī fūrem captās, ēgredere ōcius,

ut tūtē īnspectēs aurum lēnōnī dare.

8    AGORASTOCLĒS · ADVOCĀTĪ · COLLYBISCUS · LYCUS

AGO quid est? quid voltis, testēs? ADVO spectā ad dexteram.

tuo’ servos aurum | ipsī lēnōnī dabit.

COL age, accipe hoc sīs: hīc sunt numerātī aureī

trecentī nummī quī vocantur Philippēī.

hinc mē prōcūrā; properē hōsce apsūmī volō.

LYC edepol fēcistī prōdigum prōmum tibi.

age, eāmus intrō. COL tē sequor. LYC age, age, ambulā,

ibi quae relicua alia fābulābimur.

COL eādem nārrābō tibi rēs Spartiāticās.

LYC quīn sequere mē ergō. COL abdūc intrō. addictum tenēs.

AGO quid nunc mī auctōrēs estis? ADVO ut frūgī siēs.

AGO quid sī animus esse nōn sinit? ADVO ēsto ut sinit.

AGO vīdistis lēnō quom aurum accēpit? ADVO vīdimus.

AGO eum vōs meum esse servom scītis? ADVO scīvimus.

AGO rem advorsus populī saepe legēs? ADVO scīvimus.

AGO em istaec volō ergō vōs commeminisse omnia,

mox quom ad praetōrem ūsus veniet. ADVO meminimus.

ADVO quid sī recentī rē aedīs pultem? ADVO cēnseō.

AGO sī pultem, nōn reclūdet? ADVO pānem frangitō.

AGO sī exierit lēnō, cēnsēn hominem interrogem

meu’ servos ad eum vēneritne? ADVO quippinī?

AGO cum aurī ducentīs nummīs Philippīs? ADVO quippinī?

AGO id extemplō lēnō errābit. ADVO quā dē rē? AGO rogās?

quia centum nummīs minu’ dīcētur. ADVO bene putās.

AGO alium cēnsēbit quaeritārī. ADVO scīlicet.

AGO extemplō dēnegābit. ADVO iūrātus quidem.

AGO homō fūrtī sēsē astringet — ADVO hau dubium id quidem est.

AGO quantumquantum ad eum erit dēlātum. ADVO quippinī?

AGO Diespiter vōs perduit! ADVO tē quippinī?

AGO ībō et pultābō iānuam. ADVO ita, quippinī?

AGO tacendī tempus est, nam crepuērunt forēs.

forās ēgredier videō lēnōnem Lycum.

adeste quaesō. ADVO quippinī? sine sī volēs

operīre capita, nē nōs lēnō nōverit,

quī illī malae reī tantae fuimus illicēs.

9    LYCUS · AGORASTOCLĒS · ADVOCĀTĪ

LYC suspendant omnēs nunciam sē haruspicēs

quam ego illīs posthāc quod loquantur crēduam,

quī in rē dīvīnā dūdum dīcēbant mihi

malum damnumque maxumum portendier:

īs explicāvī meam rem postillā lucrō.

AGO salvos sīs, lēnō. LYC dī tē ament, Agorastoclēs.

AGO magi’ mē benignē nunc salūtās quam antidhāc.

LYC tranquillitās ēvēnit quasi nāvī in marī:

utquomque est ventus exim vēlum vortitur.

AGO valeant apud tē quōs volō; atque hau tē volō.

LYC valent ut postulātum est, vērum nōn tibi.

AGO mitte ad mē, sī audēs, hodiē Adelphasium tuam,

diē fēstō celebrī nōbilīque Aphrodīsiīs.

LYC calidum prandistī prandium hodiē? dīc mihi.

AGO quid iam? LYC quia ōs nunc frīgefactās, quom rogās.

AGO hoc age sīs, lēnō. servom esse audīvī meum

apud tē. LYC apud mē? numquam factum reperiēs.

AGO mentīre. nam ad tē vēnit aurumque attulit.

ita mī renūntiātum est, quibu’ crēdō satis.

LYC malus es, captātum mē advenīs cum testibus.

tuōrum apud mē nēmō est nec quicquam tuī.

AGO mementōte illud, advocātī. ADVO meminimus.

LYC hahahae! iam teneō quid sit, perspexī modo:

hī quī illum dūdum conciliāvērunt mihi

peregrīnum Spartānum, id nunc hīs cerebrum ūritur,

mē esse hōs trecentōs Philippōs factūrum lucrī.

nunc hunc inimīcum quia esse scīvērunt mihi,

eum allēgārunt suom quī servom dīceret

cum aurō esse apud mē. composita est fallācia

ut eō mē prīvent atque inter sē dīvidant.

lupō agnum ēripere postulant. nūgās agunt.

AGO negāsne apud tē esse aurum nec servom meum?

LYC negō, et negandō, sī quid refert, rāviō.

ADVO periistī, lēnō. nam iste est huius vīlicus

quem tibi nōs esse Spartiātēm dīximus,

quī ad tē trecentōs Philippēōs modo dētulit.

idque in istōc adeō | aurum inest marsuppiō.

LYC vae vostrae aetātī! ADVO id quidem in mundō est tuae.

AGO age omitte āctūtum, furcifer, marsuppium.

manufestō fūr es. mihi quaesō hercle operam date

dum mē videātis servom ab hōc abdūcere.

LYC nunc pol ego periī certō, haud arbitrāriō.

cōnsultō hoc factum est mihi ut īnsidiae fierent.

sed quid ego dubitō fugere hinc in malam crucem

priu’ quam hinc optortō collō ad praetōrem trahor?

ēheu, quom ego habuī hariolōs, haruspicēs!

quī sīquid bene prōmittunt, perspissō ēvenit;

id quod malī prōmittunt, praesentārium est.

nunc ībō, amīcōs cōnsulam quō mē modō

suspendere aequom est cēnseant potissumum.

10    AGORASTOCLĒS · COLLYBISCUS · ADVOCĀTĪ

AGO age tū prōgredere, ut videant tē īre istinc forās.

estne hic meu’ servos? COL sum hercle vērō, Agorastoclēs.

AGO quid nunc, sceleste lēnō? ADVO quīcum lītigās

apscessit. AGO utinam hinc abierit malam crucem!

ADVO ita nōs velle aequom est. AGO crās supscribam hominī dicam.

COL numquid mē? AGO apscēdās, sūmās ōrnātum tuom.

COL nōn sum nēquīquam mīles factus: paululum

praedae intus fēcī. dum lēnōnis familia

dormītat, extīs sum satur factus probē.

apscedam hinc intrō. AGO factum ā vōbīs cōmiter.

bonam dedistis, advocātī, operam mihi.

crās manē, quaesō, in comitiō ēstote obviam.

tū sequere mē intrō. vōs valēte. ADVO et tū valē.

iniūriam illic īnsignītē postulat:

nostrō servīre nōs sibi cēnset cibō.

vērum ita sunt morātī istī nostrī dīvitēs:

sī quid bene faciās, levior plūmā est grātia;

sī quid peccātum est, plumbeās īrās gerunt.

domōs abeāmus nostrās, sultis, nunciam,

quandō id quoi reī operam dedimus impetrāvimus,

ut perderēmus corruptōrem cīvium.

11    MILPHIŌ

MIL exspectō quō pactō meae techinae prōcessūrae sient.

studeō hunc lēnōnem perdere, quī meum erum miserum mācerat;

is mē autem porrō verberat, incursat pugnīs, calcibus:

servīre amantī miseria est, praesertim quī quod amat caret.

attat! ē fānō recipere videō sē Syncerastum,

lēnōnis servom; quid habeat sermōnis auscultābō.

12    SYNCERASTUS · MILPHIŌ

SYN sati’ spectātum est deōs atque hominēs eius neglegere grātiam,

quoi hominī erus est cōnsimilis velut ego habeō hunc huiusmodī.

neque periūrior neque peior alter usquam est gentium

quam erus meus est, neque tam lūteus neque tam caenō collitus.

ita mē dī ament, vel in lautumiīs vel in pistrīnō māvelim

agere aetātem praepedītus latere fortī ferreō

quam apud lēnōnem hunc servitūtem colere. quid illuc est genus,

quae illīc hominum corruptēlae fīunt! dī vostram fidem!

quodvīs genus ibi hominum videās quasi Accheruntem vēnerīs:

equitem, peditem, lībertīnum, fūrem an fugitīvom velīs,

verberātum, vīnctum, addictum. quī habet quod det, utut homō est,

omnia genera recipiuntur. itaque in tōtīs aedibus

tenebrae, latebrae, bibitur, ēstur quasi in popīnā, hau secus.

ibi tū videās litterātās fictilīs epistulās,

pice signātās; nōmina īnsunt cubitum longīs litterīs.

ita vīnāriōrum habēmus nostrae dīlēctum domī.

MIL omnia edepol mīra sunt, nisi erus hunc hērēdem facit,

nam id quidem, illī, utī meditātur, verba facit ēmortuō.

et adīre lubet hominem et autem nimis eum auscultō lubēns.

SYN haec quom hīc videō fierī, crucior: pretiīs ēmptōs maxumīs

apud nōs expecūliātōs servōs fierī suīs erīs.

sed ad postrēmum nihil appāret: male partum male disperit.

MIL proinde habet ōrātiōnem quasi ipse sit frūgī bonae,

quī ipsus hercle ignāviōrem potis est facere ignāviam.

SYN nunc domum haec ab aede Veneris referō vāsa, ubi hostiīs

eru’ nequīvit propitiāre Venerem suō fēstō diē.

MIL lepidam Venerem! SYN nam meretrīcēs nostrae prīmīs hostiīs

Venerem plācāvēre extemplō. MIL ō lepidam Venerem dēnuō!

SYN nunc domum ībō. MIL heus, Synceraste! SYN Syncerastum quī vocat?

MIL tuos amīcus. SYN haud amīcē faci’ quī cum onere offers moram.

MIL at ob hanc moram tibi reddam operam ubi volēs, ubi iusserīs.

habē rem pactam. SYN sī futūrum est, dō tibi operam hanc. MIL quō modō?

SYN ut enim ubi mihi vāpulandum sit, tū corium sufferās.

apage, nesciō quid virī sīs. MIL malu’ sum. SYN tibi sīs. MIL tē volō.

SYN at onus urget. MIL at tū appōne et respice ad mē. SYN fēcerō,

quamquam haud ōtium est. MIL salvos sīs, Synceraste. SYN ō Milphiō,

dī omnēs deaeque ament — MIL quemnam hominem? SYN nec tē nec mē, Milphiō,

neque erum meum adeō. MIL quem ament igitur? SYN aliquem id dignus quī siet,

nam nostrōrum nēmō dignu’ est. MIL lepidē loquere. SYN mē decet.

MIL quid agis? SYN faciō quod manufestī moechī | hau fermē solent.

MIL quid id est? SYN referō vāsa salva. MIL dī tē et tuom erum perduint!

SYN mē nōn perdent; illum ut perdant facere possum, sī velim,

meum erum ut perdant, nī mihi metuam, Milphiō. MIL quid id est? cedo.

SYN malus es? MIL malu’ sum. SYN male mihi est. MIL memorādum, num esse aliter decet?

quid est quod male sit tibi, quoi domī sit quod edis, quod amēs affatim,

neque triōbolum ūllum amīcae dās et ductās grātiīs?

SYN Diēspiter mē sīc amābit — MIL ut quidem edepol dignus es.

SYN ut ego hanc familiam interīre cupiō. MIL adde operam, sī cupis.