exuit implicitum tenebrīs ūmentibus orbem
Ōceanō prōlāta diēs, genitorque coruscae
lūcis adhūc hebetem vīcīnā nocte levābat
et nōndum excussō rōrantem lampada pontō.
et iam pūniceā nūdātum pectora pallā
īnsignemque ipsīs quae prīma invāserat armīs
Aeacidēn — quippe aura vocat cognātaque suādent
aequora — prōspectant cūnctī iuvenemque ducemque
nīl ausī meminisse pavent; sīc omnia vīsū
mūtātus rediit, ceu numquam Scȳria passus
lītora Pēliacōque ratēs ēscendat ab antrō.
tunc ex mōre deīs, ita namque monēbat Ulixēs,
aequoribusque austrīsque litat; flūctūque sub ipsō
caeruleum rēgem taurō venerātur avumque
Nērea, vittātā genetrīx plācāta iuvencā.
hīc spūmante salō iaciēns tumida exta profātur:
‘pāruimus, genetrīx, quamquam haud toleranda iubērēs,
pāruimus nimium. bella ad Trōiāna ratēsque
Argolicās quaesītus eō.’ sīc ōrsus et alnō
īnsiluit penitusque Notō strīdente propinquīs
abripitur terrīs, et iam ardua dūcere nūbēs
incipit et longō Scȳros discēdere pontō.
turre procul summā lacrimīs comitāta sorōrum
commissumque tenēns et habentem nōmina Pyrrhum
pendēbat coniūnx oculīsque in carbasa fīxīs
ībat et ipsa fretō, et puppem iam sōla vidēbat.
ille quoque oblīquōs dīlēcta ad moenia vultūs
dēclīnat viduamque domum gemitūsque relictae
cōgitat; occultus sub corde renāscitur ārdor
datque locum virtūs. sentit Lāertius hērōs
maerentem et placidīs aggressus flectere dictīs:
‘tēne’ inquit, ‘magnae vāstātor dēbite Trōiae,
quem Danaae classēs, quem dīvum ōrācula poscunt,
ērēctumque manet reserātō in līmine Bellum,
callida fēmineō genetrīx vēlāvit amictū
commīsitque illīs tam grandia fūrta latebrīs
spērāvitque fidem? nimis ō suspēnsa nimisque
māter! an haec tacitā virtūs torpēret in umbrā,
quae vix audītō lituī clangōre refūgit
et Thetin et comitēs et quōs suppresserat ignēs?
nec nostrum est quod in arma venīs sequerisque precantēs;
vēnissēs ultrō —’ quem tālibus occupat hērōs
Aeacius: ‘longum residēs expōnere causās
māternumque nefās. hōc excūsābitur ēnse
Scȳros et indecorēs, fātōrum crīmina, cultūs.
tū potius, dum lēne fretum Zephyrōque fruuntur
carbasa, quae Danaīs tantī prīmōrdia bellī
ēde: libet iūstās hinc sūmere prōtinus īrās.’
hīc Ithacus paulum repetītō longius ōrsū:
‘fertur in Hectoreā, sī tālia crēdimus, Īdā
ēlēctus fōrmae certāmina solvere pāstor
sollicitās tenuisse deās, nec torva Minervae
ōra nec aetheriī sociam rēctōris amīcō
lūmine, sed sōlam nimium vīdisse Diōnēn.
atque adeō līs illa tuīs exorta sub antrīs
conciliō superum, dum Pēlea dulce marītat
Pēlion, et nostrīs iam tunc prōmitteris armīs.
īra quatit vīctās. petit exitiālia iūdex
praemia: raptōrī facilēs mōnstrantur Amȳclae.
ille Phrygas lūcōs, mātris penetrālia caedit
turrigerae vetitāsque solō prōcumbere pīnūs
praecipitat terrāsque fretō dēlātus Achaeās
hospitis Atrīdae — pudet heu miseretque potentis
Eurōpae! — spoliat thalamōs, Helenāque superbus
nāvigat et captōs ad Pergama dēvehit Argōs.
inde datō passim variās rūmōre per urbēs,
undique inexcītī sibi quisque et sponte coīmus
ultōrēs: quis enim illicitīs geniālia rumpī
pacta dolīs facilīque trahī cōnūbia raptū
ceu pecus armentumve aut vīlēs messis acervōs
perferat? haec etiam fortēs iactūra movēret.
nōn tulit īnsidiās dīvum imperiōsus Agēnor
mūgītūsque sacrōs et magnō nūmine vectam
quaesiit Eurōpēn aspernātusque Tonantem est
ut generum; raptam Scythicō dē lītore prōlem
nōn tulit Aeētēs ferrōque et classe secūtus
sēmideōs rēgēs et itūram in sīdera puppim:
nōs Phryga sēmivirum portūs et lītora circum
Argolica incestā volitantem puppe ferēmus?
ūsque adeō nusquam arma et equī, fretaque invia Graīs?
quid sī nunc aliquis patriīs raptūrus ab ōrīs
Dēidamīan eat viduāque ē sēde revellat
attonitam et magnī clāmantem nōmen Achillis?’
illius ad capulum rediit manus ac simul ingēns
impulit ōra rubor; tacuit contentus Ulixēs.
excipit Oenīdēs: ‘quīn, ō dignissima caelī
prōgeniēs, rītūsque tuōs elementaque prīmae
indolis et, validā mox accēdente iuventā,
quae solitus laudum tibi sēmina pandere Chīrōn
virtūtisque aditūs, quās membra augēre per artēs,
quās animum, sociīs multumque faventibus ēdis?
sit pretium longās penitus quaesīsse per undās
Scȳron et arma tuīs prīma ostendisse lacertīs.’
quem pigeat sua facta loquī? tamen ille modestē
incohat, ambiguus paulum propiorque coactō:
‘dīcor et in tenerīs et adhūc rēptantibus annīs,
Thessalus ut rigidō senior mē monte recēpit,
nōn ūllōs ex mōre cibōs hausisse nec almīs
ūberibus satiāsse famem, sed spissa leōnum
vīscera sēmianimisque lupae trāxisse medullās.
haec mihi prīma Cerēs, haec laetī mūnera Bacchī,
sīc dabat ille pater. mox īre per invia sēcum
lustra gradū maiōre trahēns vīsīsque docēbat
arrīdēre ferīs nec frācta ruentibus undīs
saxa nec ad vāstae trepidāre silentia silvae.
iam tunc hasta manū, iam tunc cervīce pharetrae,
et ferrī properātus amor dūrātaque multō
sōle gelūque cutis; tenerō nec flūxa cubīlī
membra, sed ingentī saxum commūne magistrō.
vix mihi bis sēnōs annōrum torserat orbēs
vīta rudis, volucrēs cum iam praevertere cervōs
et Lapithas cōgēbat equōs praemissaque cursū
tēla sequī; saepe ipse gradū mē praepete Chīrōn,
dum vēlōx aetās, campīs admissus agēbat
omnibus, exhaustumque vagō per grāmina passū
laudābat gaudēns atque in sua terga levābat.
saepe etiam prīmō fluviī torpōre iubēbar
īre suprā glaciemque levī nōn frangere plantā.
hoc puerīle decus. quid nunc tibi proelia dīcam
silvārum et saevō vacuōs iam murmure saltūs?
numquam ille imbellēs Ossaea per āvia dammās
sectārī aut timidās passus mē cuspide lyncās
sternere, sed trīstēs turbāre cubīlibus ursās
fulmineōsque suēs, et sīcubi maxima tigris
aut sēducta iugīs fētae spēlunca leaenae.
ipse sedēns vāstō facta exspectābat in antrō
sī sparsus nigrō remeārem sanguine, nec mē
ante nisi īnspectīs admīsit ad ōscula tēlīs.
iamque et ad ēnsiferōs vīcīnā pūbe tumultūs
aptābar, nec mē ūlla ferī Māvortis imāgō
praeteriit. didicī quō Paeones arma rotātū,
quō Macetae sua gaesa citent, quō turbine contum
Sauromatēs falcemque Getēs arcumque Gelōnus
tenderet et flexae Baleāricus āctor habēnae
quō suspēnsa trahēns lībrāret vulnera tortū
inclūsumque suō distingueret āera gȳrō.
vix memorem cūnctōs, etsī bene gessimus, āctūs.
nunc docet ingentēs saltū mē iungere fossās,
nunc caput āeriī scandentem prēndere montis
quō fugitur per plāna gradū, simulācraque pugnae
excipere immissōs curvātō umbōne molārēs
ārdentēsque intrāre casās peditemque volantēs
sistere quadriiugōs. meminī, rapidissimus ībat
imbribus assiduīs pāstus nivibusque solūtīs
Sperchīos vīvāsque trabēs et saxa ferēbat,
cum mē ille immissum quā saevior impetus undae
stāre iubet contrā, tumidōsque repellere flūctūs
quōs vix ipse gradū totiēns obstante tulisset.
stābam equidem, sed mē referēbat concitus amnis
et lātae cālīgō fugae; ferus ille minārī
dēsuper incumbēns verbīsque urgēre pudōrem.
nec nisi iussus abī: sīc mē sublīmis agēbat
glōria, nec dūrī tantō sub teste labōrēs.
nam procul Oebaliōs in nūbila condere discōs
et liquidam nōdāre palēn et spargere caestūs
lūdus erat requiēsque mihī, nec maior in istīs
sūdor, Apollineō quam fīla sonantia plēctrō
cum quaterem prīscōsque virum mīrārer honōrēs.
quīn etiam sūcōs atque auxiliantia morbīs
grāmina, quō nimius stāret medicāmine sanguis,
quid faciat somnōs, quid hiantia vulnera claudat,
quae ferrō cohibenda luēs, quae cēderet herbīs
ēdocuit, monitūsque sacrae sub pectore fīxit
iūstitiae, quā Pēliacīs dare iūra verenda
gentibus atque suōs solitus pācāre bifōrmēs.
hāctenus annōrum, comitēs, elementa meōrum
et meminī et meminisse iuvat: scit cētera māter.’